نوروفیدبک چیست؟ ۰ تا ۱۰۰ نورو فیدبک تراپی
نوروفیدبک یا نوروفیدبک تراپی یک روش درمانی است که هدف آن تنظیم فعالیت مغز با استفاده از بازخوردهای لحظه به لحظه است. بیایید با یک مثال این موضوع را ساده تر کنیم. در این رابطه می‌توانیم به تنظیم ضربان قلب با استفاده از ریتم تنفس اشاره کنیم. شما می‌توانید با تغییر در ریتم تنفستان، بر روی ضربان قلب خود تاثیر بگذارید؛ اما در حالت عادی نحوه فعالیت مغز مثل قلب برای ما قابل دیدن و لمس نیست.
نوروفیدبک چیست؟
همانطور که گفته شد، نوروفیدبک یک روش غیر تهاجمی و مکمل درمانی برای اختلالات روانشناختی و نورولوژیک است که در آن با تلاش میشود تا با استفاده از کارکرد و امواج خود مغز، موجب بهبود و یا اصلاح عملکرد آن خواهد شد. برای رسیدن به این هدف در این روش، با توجه به انواع روش های درمانی، نوروفیدبک (۱ الی ۲ الکترود) و یا لورتا نوروفیدبک (۱۹ الکترود) از تعدادی الکترود استفاده میشود. وظیفه الکترودها برداشت و خوانش امواج موجود و انتقال آن به کامپیوتر است که بتوان با تعریف شرط‌هایی با توجه به شکل مراجع و تشخیص درمانگر و ارائه بازخورد آن را شرطی کرده، تغییر بدهیم و یا تنظیم کنیم.
باور این سیستم درمانی این است که با یاد گرفتن و توانمند شدن مغز در کنترل این امواج میتوان در بسیاری از اختلالات روانشناختی و نورولوژیک تاثیر گذاشت و در جهت بهبود آن اقدام کرد.
برای مثال به تازگی در تحقیقات مشخص شده که تاثیر بسیاری از داروهای روانپزشکی به صورت مستقیم بر مواد شیمیایی داخل مغز نیست؛ بلکه تاثیری بر عواملی است که در نتیحه آن تغییراتی در فرایند نورونزایی (افزایش نورون ها و اتصالات در مغز) می باشد که قبلا باور بر این بود که از یک سنی به بعد این فرایند متوقف خواهد شد. ولی امروزه متوجه شدهاند که این فرایند تحت شرایط خاصی قابل ادامه و یا تقویت است که نوروتراپی یکی این راه های موثر و غیر تهاجمی با حداقل اثرات جانبی می باشد.
در این روش با استفاده از بارخوردهای مختلف مثل فیلم، انیمیشن، موسیقی و یا حتی بازی که از طریق فعالیت امواج مغزی مراجع کنترل میشوند، مغز را آموزش میدهیم که چگونه کار کند.
آیا نوروفیدبک موثر است؟
پژوهش‌های زیادی از تاثیرات نوروفیدبک در درمان اختلالاتی مانند بیش فعالی، اضطراب، افسردگی و … حمایت میکند. با وجود این تحقیقات ضد و نقیض هم وجود دارد؛ که اکثرا به توانمندی درمانگر و تشخیص درست اشاره دارد. علت این موضوع این است که در هر فرد به نوع اختلال و تجربه علائم، متفاوت و منحصر به فرد است که استفاده از یک پروتکل درمانی برای همه افراد با یک تشخیص را دچار تردید می کند. برای مثال اختلالی مثل بیش فعالی در مغز می‌تواند ۶ الگوی مختلف و یا ترکیبی از این ۶ الگو را شامل شود. که می‌تواند همراه و یا بدون اختلالات یادگیری باشد. که هر کدام قسمت متفاوتی از مغز را شامل میشود.
بنابراین برای هر فرد نیازمند تدوین یک پروتکل درمانی خاص و منحصر به فرد هستیم که با این وجود میتوان دلایل نتایج ضد نقیض را تا حدودی توجیح کرد. بنابراین ارزیابی دقیق به خصوص به کمک ابزارهای دیگری مثل نقشه مغزی QEEG و مشورت با درمانگران دیگر دخیل در تشخیص درمان و همکاری بین روانشناس و روانپزشک از نکات بسیار حائز اهمیت خواهد بود.
کاربردهای نوروفیدبک
هدف و کارکرد اصلی نوروفیدبک کمک به فرد برای تنظیم و بهبود الگوی امواج فرد است؛ که می‌تواند تاثیرات درمانی دیگری نیاز داشته باشد. برای مثال:
۱- کاهش علائم:
ما در نوروفیدبک، بر از بین بردن علائمی که در مراجع ایجاد رنج و درد میکند متمرکز هستیم. نوروفیدبک در طیف وسیعی از اختلالات نورولوژیک و اختلالات روانپزشکی کاربرد دارد. برای مثال بهبود علائم بیش فعالی، بهبود تمرکز، کاهش تکانشگری، بهبود خلق افسرده، کاهش علائم اضطراب، کاهش مشکلات خواب، بهبود مشکلات اختلال یادگیری و …
۲- خود تنظیمی:
چرا خود تنظیمی؟ ما در نوروفیدبک سعی می‌کنیم به مغز، ماهی گرفتن یاد بدهیم نه آنکه ماهی را در اختیار مغز قرار بدهیم. پس مغز با فعال کردن قابلیت انعطاف پذیری خود (elastcity) که کارکرد اصلی آن در یادگرفتن کارها و توانمندی‌ها جدید است، شروع به تنظیم خود میکند که جلوتر بیشتر به آن خواهیم پرداخت. در واقع هدف این است که فرد با آموختن تنظیم فعالیت مغز خود با کمک بازخورد لحظه به لحظه بتواند به آرامش، تمرکز و سایر اهداف درمانی برسد. که این شامل یک فرایند ترکیبی هوشیار و نیمه هوشیار است.
۳- بهبود و ارتقاء عملکرد مغز:
برخی افراد از نوروفیدبک نه صرفا برای بهبود علائم خاصی، بلکه صرفا برای ارتقاء عملکرد و بهبود و تقویت کارکرد آن استفاده میکنند که با توجه به موارد ذکر شده قبلی، یکی از تاثیرات قابل توجه این نوع درمان میباشد.
۴- بهبود عملکرد و سرعت پردازش مغز
این یکی از عوامل بسیار مهم در ورزشکاران، موزیسین ها و مدیران در برخورد با فشارهای زیاد است که با تنظیم سرعت پردازش مغز میتوان آن را برای پاسخ دهی با بالاترین کیفیت . کارکرد آماده کرد.
۵- تنظیم و مدیریت استرس
به کمک برخی تکنیک های خاص در نوروفیدبک میتوان تنظیم و مدیریت اضطراب را به مراجع آموخت و دستگاه عصبی را برای مدیریت آن توانمند کرد.
نوروپلاستیتی (Neuroplastisity) یا سیستم انعطاف پذیری نورونی
هدف اکثر درمان‌های روانشناختی تکرار و تمرین برای ایجاد تغییرات پایدار در نحوه کارکرد مغز است که با کمک نوروفیدبک به عنوان مکمل درمان، میتوان سریع‌تر و راحت‌تر این هدف را محقق نمود. این تفکر و ایده، هدف رویکرد روانشناسی جدید به نام “نوروسایکوآنالیز (Neuropsycoloanalyze)” است؛ که برخی معتقدند آینده علم روانشناسی خواهد بود.
نوروفیدبک تراپی چگونه انجام میشود؟
یا توجه به گفته‌های پیشین برای درک بهتر چگونگی کارکرد نوروفیدبک لازم است ابتدا با نحوه کارکرد نورون ها در مغز آشنا شویم.
۱- پتانسیل استراحت:
نورون‌ها تا قبل از دریافت دستور و یا در صورت عدم وجود محرک در پتانسیل استراحت خود هستند و آماده تا در صورت وجود تحریک به سمت پتانسیل عمل حرکت کنند. حال اگر تحریک به اندازه کافی قوی باشد، نورون از فاصله تحریک عبور کرده و به پتانسیل عمل میرسد؛ این نقطه جایی است که مواد شیمیایی در مغز شروع به رد و بدل شدن میکنند و در مغز آزاد خواهند شد. و یا دستور لازم را به سایر قسمت‌ها صادر خواهند کرد. بعد از آن برای مدت زمان کمی، نورون فاصله استراحت را خواهد پیمود تا برای تحریک بعدی آماده شود.
حال برای درک اختلالات فرض کنید که نورون هایی از مغز که مسئول احساس شادی هستند، کند تر از همیشه کار کنند. در واقع تنبل شده و یا به خواب رفته باشد. سپس در این صورت با تحریک‌های معمولی دیگر احساس شادی شکل نمی‌گیرید و اصطلاحا شخص خلق افسرده پیدا میکند. در نوروفیدبک ما مطابق اصل گفته شده در این مقاله، سعی داریم تا به مغز آموزش دهیم که مجددا به کارکرد قبلی خود بازگردد و خودش را تنظیم کند.
نحوه فعالیت مغز و چگونگی تغییر آن به خوبی در نقشه مغزی برای مراجع و درمانگر قابل رویت است که علاوه بر مشاهده الگوی اختلال، نواحی درگیر و سرعت فعالیت مغز می‌تواند به تدوین یک پروتکل دقیق و منحصر به فرد با توجه مشکل کمک کند.
۲- نحوه کارکرد نوروفیدبک
نحوه کار به این صورت است که الکترود در محل درست قرار میگیرد و درمانگر شروط لازم را در برنامه به صورت دقیق تنظیم میکند. (اینکه هدف افزایش یا کاهش فعالیت آن بخش است)، بازخورد لحظه به لحظه به مراجع داده میشود و مغز به صورت نیمه هوشیار به کمک هدف درمانی که از قبل توسط درمانگر به مراجع گفته شده است (بخش هوشیار) شروع به تمرین و یادگیری میکند. برای مثال اندازه تصویر، صدای موسیقی و یا شخصیت بازی به عهده مغز مراجع می باشد.
بهترین سن برای نوروفیدبک چه سنی است؟
نوروفیدبک در بازه سنی گسترده ای از حدود ۵ سالگی تا بالاتر قابل استفاده است. اما بهترین زمان برای بهبود اختلالات یادگیری سنین دبستان و یا پیش دبستانی می باشد؛ یعنی قبل از آنکه کودک دچار مشکلات یادگیری در مدرسه شود. چرا که خود این موضوع به اعتماد به نفس کودک آسیب زده و باعث تنش بین والدین، کودک و مدرسه میشود.
نوروفیدبک برای چه اختلال های موثر است؟
نوروتراپی در اختلالات زیادی کاربرد دارد و مطالعات زیادی در این زمینه انجام شده است. مهمترین تاثیر در اختلالات زیر است:
- اختلال بیش فعالی یا ADHD
- اختلالات اضطرابی
- مشکلات خواب
- اختلالات یادگیری
- افسردگی
- میگرن
- و….
دوره درمانی نوروفیدبک به چه صورت است؟
نوروفیدبک فرایند آموزش مغز و یک فرایند غیر تهاجمی است که بهترین تاثیر درمانی آن نیاز به تکرار جلسات به صورت هفته ای ۲ الی ۳ بار دارد. دلیل این موضوع زمانی است که مغز در طی آن و به آرامی با کارکرد جدید خو گرفته و آنها را تثبیت کند.
تعداد جلسات نوروفیدبک با توجه به روش درمانی – نوروفیدبک – لورتا نوروفیدبک – z-scoreneurofeedback و … متغیر است. اما طول دوره درمان با توجه به شدت، مدت زمان وجود علائم، گستردگی و … بین ۲۰ تا ۵۰ جلسه متغیر است؛ که نیاز است برای یک پاسخ دهی مناسب طول دوره درمان تکمیل شود.
شما می‌توانید جلسات نوروفیدبک تراپی و همچنین نقشه مغزی را از کلینیک روانشناسی وفور رزرو نمایید.
مدت زمان جلسات نوروفیدبک تراپی
مدت زمان برای هر جلسه نوروفیدبک، بین ۴۵ دقیقه تا یک ساعت با توجه به نیاز فرد و پروتکل طراحی شده توسط درمانگر متفاوت است.
عوارض نوروفیدبک و موارد منع مصرف
تا کنون هیچ عارضه یا آثاری مبنی بر منفی بودن و وجود خطرات احتمالی برای نوروفیدبک گزارش نشده است. با این حال برخی مراجعین ممکن است علایم جزئی از سر درد و خواب آلودگی را بعد از برخی جلسات تجربه کنند که نیاز است حتما آن را به درمانگر خود اطلاع دهند. تا با تغییراتی جزئی در روند اجرای پروتکل ها از این بروز این عوارض اجتناب کنند.
همچنین لازم به ذکر است که این درمان با سایر درمان های هم زمان تداخلی ندارد و معمولا باعث افزایش سرعت آن ها نیز خواهد شد. در بسیار از موارد از نوروفیدبک به عنوان یک مکمل درمانی در کنار رواندرمانی و دارو درمانی استفاده میشود. که بیشترین و بهترین پاسخ دهی را خواهد داشت.
هزینه جلسات نوروفیدبک تراپی
هر ساله وزارت بهداشت، بسته به شهر، کلینیک‌های خصوصی و دولتی، تعرفه مشخصی را برای خدمات خود از جمله نوروتراپی اعلام میکند. کلینیک‌ها با توجه به آن، تعرفه درمانی خود را مشخص خواهند کرد. شرکت‌های بیمه و بیمه‌های تکمیلی، با در نظر گرفتن نسخه روانپزشک معمولا تمام یا بخشی از هزینه ها را پوشش خواهند داد.
انواع روش‌های نوروفیدبک
عموما روش‌های نوروفیدبک روی ۵ باند فرکانسی کار میکنند؛ که شامل امواج (دلتا، تتا، آلفا، بتا و بتای بالا) میباشد. بر این اساس روش‌های نوروفیدبک شامل نوروفیدبک کلاسیک،loreta NF و z-score NF / surface NF میباشد. روش‌های دیگری با کاربردهای محدودتر نیز هستند که روی موج های آهسته‌تر کار میکنند و کاربردهای درمانی متفاوتی دارند. مانند SCP و ILF .
سایر روش‌ها به دلیل کاربردهای محدود و عدم دسترسی در ایران در این مقاله بررسی نشده است. ولی یکی از سیستم‌های بسیار جالب که بیشتر جنبه پژوهشی دارد FMRINF می باشد.
سخن پایانی:
نوروفیدبک امروزه در بسیاری از کشور های دنیا جزء درمان های مدرن، تاثیرگزار و یا حتی لوکس مطرح میشود. اما لازم به یاد آوری است که علاوه بر مغز، بخش زیادی از زندگی فعلی ما شکل گرفته از رویدادها، خاطرات و آسیب های گذشته است که قابل انکار و گاها هنوز هم دردناک هستند. پس لازم است علاوه بر بررسی و بهبود کارکردهای مغزی و استفاده از روش هایی مانند، نوروفیدبک و دارو درمانی و … به آن ها نیز پرداخته شود. مثالی که همیشه برای مراجعین میزنم این است که شما در صورت روکش کردن یک دندان خراب مشکل را حل نکرده‌اید. هنوز هم احتمال پوسیدگی بیشتر و آسیب به عصب وجود دارد. پس برای تجربه یک زندگی بهتر و جلوگیری از بازگشت مجدد علائم لازم است علاوه بر بهبود علائم، مشکلات را نیز به صورت ریشه‌ای حل و فصل کنیم.
این دقیقا همان موضوعی است که برخی آن را به عنوان برگشت علائم و یا تاثیر گذار نبودن نوروفیدبک استفاده میکنند. بدون آن که به ریشه موضوع و دلیل اصلی آن نگاه کنند.
من مراجعین زیادی داشته ام که بعد از گذشتن سال ها از تغییرات و سودمندی‌های نوروفیدبک صحبت میکنند. و آن را توصیه میکنند تا همگی درمان را به صورت ریشه‌ای و درست اصولی و تکمیل دوره درمانی پشت سر گذاشته‌اند.
نکته مهم دیگر ارزیابی دقیق، انتخاب پروتکل صحیح و اجرای درست و دقیق آن میباشد. که حاکی از این نکته است که مراجع لازم است قبل از شروع درمان، از صلاحیت درمانگر مطمئن باشد. آنچه در این سیستم درمانی اهمیت دارد، دقت دستگاه مورد استفاده، نحوه ارزیابی، تشخیص درست، طراحی پروتکل و از همه مهمتر تشخیص درمانگر برای اجرای درست آن و ارزیابی های مداوم برای بررسی تاثیرات درمانی است.
نگارنده و ویراستار علمی:
خانم نهال عباسی، روان درمانگر و نوروتراپیست، دانشجوی دکتری تخصصی سلامت و دارای بیش از ۹ سال سابقه تدریس، درمان و پژوهش
راه‌های تماس با ما:
