درمان اختلال طیف اوتیسم
فهمیدن این موضوع که فرزند شما اختلال طیف اتیسم دارد، می‌تواند شوکه کننده باشد. شما ممکن است ناراحت و نگران آینده او شوید، اما نکته مهم این است که بدانید هر کودکی نقاط قوت و ضعف خاص خود را دارد و کودک مبتلا به اتیسم نیز از این قاعده مستثنی نیست. برای درمان اوتیسم، درمان‌های زیادی وجود دارند که می‌توانند به کودکان مبتلا به اتیسم کمک کنند، تا مهارت‌های جدید کسب کرده و بر چالش‌های مختلف در مراحل رشد خود غلبه کنند. این روش‌ها قصد درمان کامل اوتیسم را ندارند. به همین دلیل در متون علمی بیشتر از واژه مداخله استفاده میشود. این مداخلات به بهبود توانایی کودک در برقراری ارتباط و بازی، بهبود عملکرد تحصیلی و کسب سازگاری و مهارت‌هایی برای گذراندن زندگی کمک می‌کنند. درواقع درمان‌های کنونی بیشتر به دنبال کاهش علائمی هستند که عملکرد روزانه و کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
نکته مهم این است که هر رویکرد درمانی برای هر کودکی موثر نیست و ممکن است مدتی طول بکشد، تا درمانی متناسب با نیازهای خاص کودک شما پیدا کرد. اما کمی صبر و ممارست می‌تواند باعث ایجاد یک تفاوت شگرف در زندگی کودکتان شود. آگاهی از درمان‌های موجود می‌تواند به شما کمک کند تا رویکردهای مناسب برای فرزندتان را شناسایی کرده و اطمینان حاصل کنید، که او به توانایی‌های کامل خود دست می‌یابد. در ادامه این مقاله به معرفی برخی از این درمان ها میپردازیم.
اختلال طیف اوتیسم چیست؟
DSM-5 یا همان راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی، اوتیسم را به عنوان یک اختلال رشدی عصبی با ویژگی‌هایی از تعامل اجتماعی محدود، الگوی ارتباطی مشکل‌دار، تفکر انتزاعی محدود و علائم تکراری مشخص می‌کند. این اختلال معمولاً در سه سال اول زندگی آشکار میشود. افراد مبتلا به اوتیسم ممکن است در برقراری ارتباط چشمی، بیان احساسات، درک زبان بدن و استفاده از حرکات دست و صورت دچار مشکل باشند. آنها همچنین ممکن است علاقه مندی‌های محدود و تکراری داشته باشند و نسبت به تغییرات مقاومت نشان دهند.
برای تعیین شدت اوتیسم، DSM-5 از سه سطح شدت استفاده می‌کند.
اوتیسم خفیف یا سطح ۱
اتیسم سطح ۲ یا متوسط
اوتیسم شدید یا سطح ۳
این سیستم تشخیصی به متخصصان به عنوان یک راهنمای مهم برای تشخیص و درمان افراد مبتلا به اوتیسم کمک می‌کند.
تاریخچه اختلال اتیسم
اولین اشاره مکتوب به افرادی که امروزه میتوان آنها را در طیف اوتیسم دانست، توسط جان هاسلام در سال ۱۷۹۹ صورت گرفت. اصطلاح “اوتیسم” از کلمه یونانی “autos” به معنای “خود” گرفته شده است و اولین بار توسط یوگن بلولر در توصیف اسکیزوفرنی در سال ۱۹۱۱ معرفی شد. در ابتدا اوتیسم را نوعی اسکیزوفرنی دوران کودکی می‌دانستند. اما این اختلال نخستین بار توسط روانپزشک اطفال اتریشی، هانس آسپرگر در سال ۱۹۳۸ میلادی توصیف شد. پیش از آن و در دهه ۱۹۲۰ گرونیا سوخاروا اولین تحقیق را بر روی این کودکان آغاز کرد. در سال ۱۹۴۳، لئو کانر و هانس آسپرگر، اختلالی را به نام “اوتیسم” تعریف کردند.
در دهه ۱۹۶۰ میلادی، برنارد ریملند آن را به عنوان یک اختلال مجزا معرفی کرد. اما در این دهه تئوری‌های اولیه اوتیسم را به فرزند پروری بد، به ویژه مادران سرد یا «مادران یخچالی» نسبت می‌دادند. پس از آن و در طول دهه ۱۹۷۰ نظریه‌ها به سمت مبنای زیست شناختی اوتیسم، تغییر کردند و تحقیقات نشان داد که اوتیسم در خانواده‌ها دیده میشود و مطالعات دو قلوها میزان تطابق بالایی را در دو قلوهای همسان نشان داد.
در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ پیشرفت های زیادی در درک مشخصات شناختی و رفتاری اختلال طیف اوتیسم حاصل شد. معیارهای تشخیصی استاندارد ایجاد شد و اوتیسم به عنوان یک دسته تشخیصی جداگانه در DSM-III در سال ۱۹۸۰ اضافه شد و ارتباط بین اوتیسم و ناتوانی ذهنی مشخص شد. در دهه های ۲۰۰۰ و ۲۰۱۰، تحقیقات به طور فزاینده ای بر روی عوامل ژنتیکی در اوتیسم و همچنین عوامل خطر محیطی متمرکز شدند. معیارهای تشخیص در سال ۲۰۱۳ در DSM-5 مورد بازنگری قرار گرفتند و امروزه می‌دانیم اوتیسم یک طیف اختلالات عصبی رشدی است.
اشاره به کودکان در طیف اوتیسم
برای اشاره به کودکان مبتلا به اوتیسم، اصطلاحات زیر پیشنهاد میشود:
- کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم
- کودکان در طیف اوتیسم
- کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم
هرگز استفاده از واژه‌هایی مانند “اوتیستیک” یا “اوتیسمی” توصیه نمی‌شود. زیرا این واژه‌ها یا منسوخ شده‌اند یا بار منفی دارند و می‌توانند برچسب زنی و قضاوت غلط ایجاد کنند.
بهتر است از اصطلاحاتی استفاده شود که بر فردیت کودکان تأکید دارد و اختلال را تنها بخشی از ویژگی‌های آنها می‌داند. استفاده از زبانی همراه با احترام و حساسیت می‌تواند در ایجاد نگرش مثبت نسبت به کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم مؤثر باشد.
انواع درمان اختلال اوتیسم
وقتی صحبت از گزینه های اولیه درمان اوتیسم می شود، می توان از انواع مختلفی از درمان ها و رویکردها نام برد. برخی از درمان‌های اوتیسم به دنبال کاهش رفتارهای مشکل‌ساز و ایجاد مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی هستند، در حالی که برخی دیگر با مشکلات یکپارچگی حسی، مهارت‌های حرکتی، مسائل عاطفی و حساسیت‌های غذایی سر و کار دارند.
با وجود این تنوع در درمان، شما به عنوان یک والد باید با تحقیق و مشورت با متخصصان و پرسیدن سوالات مهم به دنبال بهترین انتخاب باشید. اما به خاطر داشته باشید که لازم نیست فقط به یک نوع درمان بسنده کنید. هدف از درمان اوتیسم باید درمان مجموعه‌ای منحصر به فرد از علائم و نیازهای کودک شما باشد. رسیدن به این هدف، اغلب به یک رویکرد ترکیبی نیاز دارد که چندین نوع مختلف درمان را در دستور کار قرار دهد. در این میان آنچه که اهمیت دارد این است که برنامه باید به گونه‌ای طراحی شود که بتواند به صورت پایدار ادامه یابد. باید به این فکر کنید که چه مهارت‌ها و رفتارهایی ضروری‌تر هستند و از همان ها شروع کنید.
در حال حاضر انواع مختلفی از درمان وجود دارد. این درمان‌ها را میتوان به طور کلی به شکل زیر دسته بندی کرد. اگرچه برخی از درمان‌ها بیشتر ترکیبی هستند.
- رفتاری
- رشدی
- آموزشی
- اجتماعی- ارتباطی
- دارویی
- روانشناخی
- درمان های مکمل و جایگزین
۱٫رویکردهای رفتاری در درمان اختلال اوتیسم
رویکردهای رفتاری به دنبال درک علل قبل و بعد از یک رفتار هستند و بر تغییر رفتار تمرکز دارند. شواهد نشان می‌دهد که رویکردهای رفتاری بیشترین تاثیرگذاری را در درمان علائم اختلال طیف اتیسم دارند. مربیان و متخصصان توجه زیاد به این رویکردها دارند و در بسیاری از مدارس و کلینیک‌های درمانی استفاده می‌شوند. یکی از این درمان‌های رفتاری مهم برای افراد مبتلا به اتیسم، تحلیل رفتار کاربردی (ABA) است. ABA رفتارهای مطلوب را تشویق و مانع رفتارهای نامطلوب می شود، تا مجموعه‌ای از مهارت‌ها را بهبود بخشد. در این روش پیشرفت به طور دقیق اندازه‌گیری و ثبت میشود.
دو سبک آموزش ABA عبارتند از:
- آموزش آزمایش گسسته (DTT)
- آموزش پاسخ اساسی (PRT)
DTT یا آموزش آزمایشی گسسته که به روش آموزش اهداف خرد و تحلیلی نیز معروف است، در دانشگاه کالیفرنیا توسعه داده شد. در این روش با استفاده از دستورالعمل‌های گام به گام، یک رفتار یا پاسخ مطلوب آموزش داده می شود. در DTT دستورالعمل‌ها به ساده‌ترین اجزا تقسیم می‌شوند و به پاسخ‌ها و رفتارهای مطلوب پاداش داده میشود و پاسخ‌ها و رفتارهای نامطلوب نادیده گرفته می‌شوند.
PRT یا آموزش پاسخ محور سبکی دیگر از تحلیل رفتار کاربردی است که در محیط طبیعی به جای کلینیک انجام میشود. هدف PRT بهبود چند “مهارت اساسی” است که به فرد کمک می‌کند تا مهارت‌های بیشتری را یاد بگیرد. نمونه‌ای از این مهارت‌ها، نحوه آغاز ارتباط با دیگران است.
۲٫رویکردهای رشدی
این رویکردها بر بهبود مهارت‌های رشدی خاص، مانند مهارت‌های زبانی و مهارت‌های فیزیکی، یا طیف وسیع‌تری از توانایی‌های رشدی مرتبط به هم تمرکز دارند. رویکردهای رشدی غالبا با رویکردهای رفتاری ترکیب می شوند.
گفتار درمانی رایج‌ترین درمان رشدی برای افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم است. گفتار درمانی به بهبود درک و استفاده فرد از گفتار و زبان کمک می‌کند. برخی از افراد مبتلا به ASD به صورت کلامی ارتباط برقرار می کنند. این نوع درمان می‌تواند به برخی افراد کمک کند تا افراد و اشیاء را به شکل صحیحی نام گذاری کنند؛ احساسات و عواطف را بهتر توضیح دهند و سرعت و ریتم گفتار را بهبود بخشند. گفتار درمانی همچنین می‌تواند مهارت‌های ارتباط غیرکلامی مانند استفاده از علائم دست یا زبان اشاره و استفاده از نمادهای تصویری برای برقراری ارتباط را بهبود دهد.
همچنین کاردرمانی مهارت‌هایی را آموزش می‌دهد که به فرد کمک می‌کند تا جایی که ممکن است استقلال خود را در زندگی به دست بیاورد. این مهارت‌ها ممکن است شامل لباس پوشیدن، غذا خوردن، حمام کردن و ارتباط با افراد باشد. درمان یکپارچگی حسی و فیزیوتراپی نیز به عنوان کاردرمانی شناخته می‌شوند.
درمان یکپارچگی حسی کمک می کند تا پاسخ فرد به ورودی های حسی بهبود پیدا کند.
فیزیوتراپی نیز به برخی از کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم که در کنترل کارهای فیزیکی خود با مشکل مواجه می‌شوند کمک می‌کند. برای مثال، افرادی که ممکن است راه رفتن غیرعادی داشته باشند یا با دست گرفت اشیا مشکل داشته باشند. فیزیوتراپی همچنین می‌تواند مهارت‌های حرکتی کودک شما را تقویت کند. تمرکز بر وضعیت بدن، هماهنگی، تعادل و کنترل ماهیچه‌ها می‌تواند زندگی اجتماعی و رفاه کودک را بهبود بخشد.
مدل شروع زودهنگام دنور (ESDM) یکی دیگر از رویکردهای رشدی است که بر اساس اصول تحلیل رفتار کاربردی بنا شده است و برای کودکان ۱۲ تا ۴۸ ماهه کاربرد دارد. والدین و درمانگران از بازی، تعاملات اجتماعی و توجه مشترک در محیط های طبیعی برای بهبود مهارت های زبانی، اجتماعی و یادگیری استفاده می کنند.
۳٫رویکردهای آموزشی در درمان اوتیسم
این نوع رویکرد در محیط کلاسی آموخته میشود. یکی از انواع رویکردهای آموزشی، روش TEACCH است. این کلمه مخفف Treatment and Education of Autistic and Related Communication Handicapped CHildren و به معنای درمان و آموزش اوتیسم و ارتباطات با کودکان معلول است. اصول اصلی فلسفه TEACCH شامل درک تأثیرات اوتیسم بر افراد است. استفاده از ارزیابی برای کمک به طراحی برنامه پیرامون نقاط قوت، مهارت‌ها، علایق و نیازهای فردی، کودک را قادر می‌سازد تا به استقلال نسبی دست یابد و با والدین و خانواده همکاری کند. این رویکرد به معلمان کمک می‌کند تا راه‌هایی برای تنظیم ساختار کلاس درس پیدا کنند و به نتایجی خوبی دست پیدا کنند. از آنجایی که فرض میشود افراد مبتلا به اوتیسم عمدتاً از لحاظ بصری قوی تر هستند، استراتژی‌های مداخله، حول ساختار فیزیکی و بصری، برنامه‌ریزی‌ها، سیستم‌های کاری و سازماندهی وظایف استوار است.
۴٫رویکردهای اجتماعی-ارتباطی
درمان‌های اجتماعی-ارتباطی بر بهبود مهارت‌های اجتماعی و ایجاد پیوندهای عاطفی تمرکز دارند. برخی از رویکردهای اجتماعی-ارتباطی عبارتند از:
- مدل درمانی floortime : این مدل که با نام Developmental, Individual Differences, Relationship-Based شناخته میشود والدین و درمانگران را تشویق می‌کند تا از علایق فرد برای گسترش فرصت‌های ارتباطی استفاده کنند.
- مدل مداخله مبتنی بر رشد روابط (RDI) شامل فعالیت‌هایی است که انگیزه، علاقه و توانایی افراد برای مشارکت در تعاملات اجتماعی مشترک را افزایش می دهد.
- داستان‌های اجتماعی با ارائه توضیحات ساده‌ای به افراد می‌آموزد که در یک موقعیت اجتماعی چه انتظاراتی وجود دارد.
- گروه‌های مهارت‌های اجتماعی نیز فرصت‌هایی را برای افراد مبتلا به اختلال طیف اتیسم فراهم می‌کنند تا مهارت‌های اجتماعی را در یک محیط ساختاریافته تمرین کنند.
۵٫رویکردهای دارویی برای درمان اتیسم
هیچ دارویی برای درمان علائم اصلی اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد. برخی از داروها علائم بیماری‌های یا اختلالات دیگر را که درمان می‌کنند. برای مثال با دارو ممکن است بتوان سطوح بالای انرژی، ناتوانی در تمرکز، یا رفتار آسیب زننده به خود، مانند ضربه زدن به سر یا گاز گرفتن دست را کنترل کند. دارو همچنین می‌تواند به مشکلاتی مانند اضطراب یا افسردگی و شرایط پزشکی مانند تشنج، مشکلات خواب، معده یا سایر مشکلات گوارشی کمک کند.
اگر به فکر استفاده از دارو هستید باید با پزشکی که در درمان افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم تجربه دارد، مشورت کنید. این امر هم در مورد داروهای تجویزی و هم برای داروهای بدون نسخه صدق می کند. افراد، خانواده‌ها و پزشکان باید برای نظارت بر پیشرفت و واکنش‌ها با یکدیگر همکاری کنند تا مطمئن شوند که عوارض جانبی منفی دارو از فواید آن کمتر است.
۶٫رویکردهای روانشناختی
رویکردهای روانشناختی می‌تواند به افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم کمک کند تا با اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات سلامت روان کنار بیایند. یک رویکرد روانشناختی، درمان شناختی رفتاری (CBT) است که بر یادگیری ارتباطات بین افکار، احساسات و رفتارها تمرکز دارد. در طول CBT، درمانگر و مراجع با هم کار می‌کنند تا اهداف را شناسایی کنند و سپس نحوه تفکر فرد در مورد یک موقعیت را تغییر دهند تا واکنش آنها به موقعیت تغییر یابد. این نوع درمان برای آموزش کودکان برای مقابله با موقعیت های اجتماعی دشوار و سایر چالش های زندگی مفید است.
۷٫درمان های مکمل و جایگزین
برخی از افراد و والدین از درمان‌هایی استفاده می‌کنند که در هیچ یک از دسته‌های دیگر قرار نمی‌گیرند. این درمان‌ها به عنوان درمان‌های مکمل و جایگزین شناخته می‌شوند. درمان‌های مکمل و جایگزین اغلب برای تکمیل رویکردهای سنتی‌تر استفاده میشود. این درمان‌ها ممکن است شامل رژیم‌های غذایی خاص، مکمل‌های گیاهی، طب مَفصلی، استفاده از حیوانات خانگی، هنر درمانی یا درمان‌های آرامش بخش باشند. افراد و خانواده‌ها باید همیشه قبل از شروع یک درمان مکمل و جایگزین با پزشک خود مشورت کنند
جدیدترین درمان اوتیسم
هر از چند گاهی اخباری مبنی بر کشف داروها و درمان جدید به گوش می‌رسد که بسیاری از این‌ها نیز قابل اعتماد نیستند. نکته مهم این است که دارو یا درمان جدید باید آزمایش‌های بالینی و فرایندهای اثربخشی را طی کند و پس از این مطمئنا در اختیار افراد قرار داده میشود. به طور کلی توسعه و آزمایش داروهای جدید برای اوتیسم بسیار چالش برانگیز می‌باشد. از آنجایی که اوتیسم هیچ نشانگر واضحی مانند فشار خون بالا یا سطح کلسترول ندارد، اندازه گیری موفقیت داروها و درمان‌های جدید سخت‌تر است.
نکته دیگر اینکه اوتیسم توسط یک عامل واحد مانند یک باکتری یا حتی یک ژن ایجاد نمی‌شود. این یک وضعیت پیچیده است که با تغییرات ژنتیکی زیاد و عوامل محیطی مختلف مرتبط است و این کار را برای کشف درمان‌های جدید سخت می‌کند. علاوه بر این، در این اختلال شرایط متنوعی وجود دارد. به طور مثال یک دارو یا درمان جدید ممکن است به برخی از افراد مبتلا به اوتیسم کمک کند، ولی برای فرد دیگری کارساز نباشد. در واقع اگر دارویی در کار آزمایی‌های بالینی شکست بخورد، مشخص نیست که آیا این دارو به طور کلی بی اثر است یا روی افراد دیگری آزمایش شود ممکن است مؤثر باشد.
برای دانستن جدیدترین اخبار در این زمینه میتوان مقالات علمی به روز را مطالعه کرد که یافته‌های تحقیقات و آزمایش‌های تازه را نشان می‌دهند. برای مثال یک مطالعه جدید در سال گدشته و در موسسه تحقیقات مغزی هکتور، نقش پروتئین MYT1L را در بیماری‌های عصبی مختلف مورد مطالعه قرار داد. این مطالعه نشان داد که موش‌های فاقد MYT1L از ناهنجاری‌های مغزی و تغییرات رفتاری مشابه اوتیسم رنج می‌برند و نشان داد که دارویی که کانال‌های سدیم را مسدود می‌کند، می‌تواند بدکارکردی MYT1L را معکوس کند و رفتارهای مرتبط با اوتیسم مانند فعالیت بیش از حد را در موش‌ها کاهش دهد.
بهترین زمان برای درمان اوتیسم
بهترین زمان برای درمان اوتیسم زمانی است که اختلال به صورت زودرس تشخیص داده میشود. در واقع به محض تشخیص اختلال باید درمان و مداخله را شروع کرد. تشخیص زودرس و آغاز درمان در سنین کودکی می‌تواند به توسعه مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی افراد با اوتیسم کمک کرده و اثربخشی برنامه‌های درمانی را افزایش دهد. مداخلات درمانی در سنین پایین‌تر از ۲ تا ۳ سالگی بیشترین تأثیر را دارند. زیرا مغز کودک در این سنین در حال رشد و تکامل است و قابلیت انعطاف پذیری بالایی دارد. شروع زود هنگام درمان‌های رفتاری، گفتار درمانی و آموزش والدین در دوران نوزادی و شیرخوارگی از تشدید علائم جلوگیری می‌کند. هرچه سن شروع درمان بالاتر باشد، پاسخ دهی کمتر خواهد بود. بنابراین، شناسایی زودهنگام و مداخله درمانی در سنین پایین برای بهبود نتایج در اوتیسم بسیار حائز اهمیت است.
ارجاع به درمانگر اوتیسم
ارجاع به موقع به درمانگران متخصص در اختلال طیف اوتیسم، نقش بسیار مهمی در بهبود عملکرد و کیفیت زندگی این افراد و خانواده‌هایشان دارد. والدین با مشاهده نشانه‌هایی مانند عدم تماس چشمی، عدم پاسخ به نام، الگوهای تکراری رفتاری و مشکل در برقراری ارتباط، باید هرچه سریع‌تر به متخصصان مراجعه کنند. پزشک و دیگر متخصصان پس از تشخیص اوتیسم، آنها را به افراد دیگر همچون روان‌شناس کودک، گفتار درمانگر، کار درمانگر و فیزیوتراپ ارجاع می‌دهد. موسسه روانشناسی وفور در این زمینه آماده ارائه خدمات تخصصی و مشاوره در زمینه تشخیص و درمان‌های به روز و کاربردی اوتیسم است.
نگارنده:
آقای انصار خوگر کارشناس ارشد سلامت روان
ویراستار علمی:
خانم گلاره صابر مجیدی، رواندرمانگر و کاندیدای دکتری تخصصی روانشناسی
راه‌های تماس با ما:
