روانشناسی بالینی چیست و چه کاربردی دارد؟

انجمن روانشناسی آمریکا (APA)، روانشناسی را به‌عنوان علم «مطالعه ذهن و رفتار» تعریف کرده‌است. تاکنون، برای بررسی علمی افکار، احساسات و رفتار انسان، شاخه‌های مختلفی از روانشناسی، توسعه یافته‌اند. روانشناسی بالینی، روانشناسی مرضی، روانشناسی رفتاری، روانشناسی شناختی، روانشناسی رشد، روانشناسی قانونی، روانشناسی صنعتی‌ سازمانی، روانشناسی شخصیت و روانشناسی اجتماعی از جمله شاخه‌هایی هستند که در طول سال‌ها براساس نتایج تحقیقات و یا نیاز افراد جامعه گسترش پیدا کرده‌اند. در این مقاله قصد داریم به معرفی شاخۀ روانشناسی بالینی بپردازیم که بر تشخیص و درمان بیماری­های روانی تأکید دارد.

روانشناسی بالینی چیست؟

روانشناسی بالینی رشته‌­ای است که تحقیقات و تکنیک‌­های روانشناختی را در محیط­‌های “بالینی” به کار می­‌گیرد. طبق یک تعریف ساده، روانشناسی بالینی عبارت است از “مطالعۀ افراد، از طریق مشاهده مستقیم یا آزمایش، با هدف ایجاد تغییر مثبت در آن‌ها”.

روانشناسان بالینی، در کلینیک‌­ها، مراکز مشاوره، بیمارستان‌ها مستقیماً با مراجعان کار می‌کنند. روانشناس بالینی ممکن است، جهت ارزیابی‌های روانشناختی در دادگاه‌ها نیز فعالیت ‌‌کنند. روانشناسان بالینی، لازم است شنوندگان خوبی باشند؛ بتوانند اختلالات روانی را تشخیص و درمان مناسب ارائه دهند.

تاریخچه روانشناسی بالینی

اولین کلینیک روانشناسی بالینی در سال ۱۸۹۶ با تمرکز ویژه برای کمک به کودکان دارای ناتوانی یادگیری، توسط لایتنر ویتمر، روانشناس آمریکایی، افتتاح شد. او برای اولین بار اصطلاح “روانشناسی بالینی” را در مقاله­‌ای در سال ۱۹۰۷ معرفی و این اصطلاح را  به‌عنوان “مطالعۀ افراد، از طریق مشاهده یا آزمایش، به قصد ایجاد تغییر مثبت در آن‌ها” تعریف کرد. البته لازم به ذکر است که زمینۀ روانشناسی بالینی، از کارهای روانکاو اتریشی، زیگموند فروید، تأثیر بسیاری گرفته‌ است. فروید یکی از اولین کسانی بود که بر این ایده تمرکز کرد که بیماری روانی چیزی است که با صحبت‌کردن با بیمار قابل درمان است؛ باور فروید به درمان از طریق گفت‌ و گو، اغلب به‌  عنوان اولین استفادۀ علمی از روانشناسی بالینی شناخته می‌شود.

تفاوت روانشناسی بالینی و عمومی

روانشناسی عمومی به مطالعۀ رفتارهای ذهنی و کارکردهای روانشناختی می‌پردازد؛ در حالی که روانشناسی بالینی علاوه‌ بر مطالعه علمی، به ارزیابی و درمان بیماری‌های روانی نیز می‌پردازد. به‌ عبارت‌ دیگر می‌توان گفت که روانشناسی عمومی به کل علم روانشناسی اطلاق می­شود که به مطالعه ذهن و رفتار و موضوعاتی از قبیل ادراک، انگیزه، احساسات، شخصیت، روابط و ناخودآگاه می‌پردازد. روانشناسی بالینی به‌ عنوان یکی از کاربردهای علم روانشناسی، برای درک، پیشگیری و درمان اختلالات روانشناختی و همچنین ارتقاء بهزیستی روانی و رشد شخصی به‌ کار گرفته می‌شود. روانشناس بالینی اغلب در مراکز پزشکی، کلینیک­‌ها، بیمارستان‌ها، موسسات دانشگاهی و موسسه‌­های مشابه کار می­‌کنند و وظایف شغلی عمومی آن‌ها شامل درمان اختلالات روانی، توسعه برنامه­‌هایی برای درمان و پیشگیری از اختلالات روانی و تشخیص این اختلالات است. روانشناسان بالینی ممکن است در پژوهش، مشاوره، آموزش، شهادت پزشکی قانونی نیز مشارکت کنند.

شما میتوانید مقاله تفاوت روانشناسی بالینی و روانشناسی عمومی را از اینجا کامل بخوانید

تمرکز روانشناسی بالینی بر چیست؟

روانشناسی بالینی برای همۀ گروه‌های سنی خدمات سلامت روان را ارائه می­‌دهد. تمرکز روانشناسی بالینی بر این است که سلامت روان مراجع ارزیابی کند تا بتواند مداخلات مناسب را برای درمان به کار گیرد. لازم به ذکر است که روش­‌ها و تکنیک­‌های درمان بالینی در رویکردهای مختلف متفاوت است.

روانشناسی بالینی و زیر شاخه‌های آن

استفاده از نتایج تحقیقات در زمینۀ روانشناسی بالینی، نقش ارزشمندی در سلامت روان و مراقبت­‌های بهداشت روان داشته است. روانشناسان بالینی، برای پیشگیری از مشکلات سلامت روان و ارتقاء سلامت روانی و جسمی، برنامه­‌هایی را ارائه می­‌دهند که فرصت‌های بیشماری برای تغییرات معنادار در زندگی افراد فراهم می‌کند. برخی از روانشناسان بالینی منحصراً روی مشکلات درونی، هیجانی و رفتاری خاصی کار می­‌کنند که می‌تواند مشکلات کوتاه مدت، مانند مشکلات ناشی از تعارض رابطه یا استرس کاری را شامل شود و یا مشکلات جدی و مزمن، مانند اختلالات روانی شدی از جمله اختلال استرس پس از سانحه و اعتیاد را در بر بگیرد. علاوه‌ بر این، روانشناسی بالینی دارای زیر شاخه­‌های مختلفی مانند روانشناسی بالینی خانواده، روانشناسی بالینی کودک و نوجوان است که به طور تخصصی در این زمینه کار می­کند.

چگونه می‌­توان روانشناس بالینی شد؟

تبدیل‌ شدن به یک روانشناس بالینی متخصص، مستلزم کسب آموزش قوی آکادمیک و تجربۀ بالینی واقعی در زمینۀ روانشناسی است. دانشجویان علاقه­‌ مند به این نوع حرفه باید یک برنامه آموزشی معتبر روانشناسی بالینی را به پایان برسانند. لازم به ذکر است که مراحل پیش‌ رو جهت متخصص‌ شدن در این زمینه در ایران، با سایر کشورها مانند آمریکا تفاوت­‌هایی دارد که در زیر به این مراحل می‌­پردازیم:

1. مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی را دریافت کنید.
2. بنابر بر رویکرد درمانی مورد علاقۀ خود، دوره­‌های کارآموزی خود را بگذرانید.
3. در سازمان نظام روانشناسی ایران عضو شوید.
4. اگر دارای حداقل دو مدرک متوالی روانشناسی هستید، می­توانید تحت نظر یکی از اساتید خود مشغول به فعالیت شوید.

از دیدگاهی یک روانشناس متخصص، لازم است در مورد مسائل درون‌ روانی خود آگاهی داشته باشد و برای حل مشکلات خود کمک تخصصی گرفته باشد.

وظایف روانشناس بالینی

در اینجا نگاهی دقیق­ تر به وظایف یک روانشناس بالینی می­اندازیم:

1. ارزیابی: روانشناسان جهت بازیابی سلامت روان افراد، ابتدا لازم است مشکل را بشناسند و تشخیص دهند چه چیزی باعث آن شده است. بنابراین روانشناس بالینی برای تشخیص مشکل، سلامت روان مراجعه کننده را ارزیابی می­کند. این کار به چند روش که عبارتند از مصاحبه تشخیصی، ارزیابی رفتاری و تست­‌های روانشناسی انجام می­شود.
2. مداخله: بر اساس آنچه ارزیابی‌ها نشان می‌دهند، روانشناس بالینی مداخله یا درمان روانشناختی مناسب را توصیه می‌کند. رویکردهای مختلفی برای درمان وجود دارد. برخی از روانشناسان بالینی یک روش را بر روش­‌های دیگر ترجیح می­‌دهند، اما ممکن است رویکردهای متعددی در درمان مراجع به کار گرفته شود. صرف نظر از اینکه چه رویکردی استفاده می­شود، درمان­‌ها به جلسات متعدد نیاز دارند. همچنین پیگیری مراجعان بعد پایان درمان نیز اغلب بخشی از برنامه‌­های حفظ سلامت روان است.
3. مشاوره: گاهی اوقات سایر متخصصان و سازمان‌های بهداشتی از روانشناسان بالینی کمک می‌گیرند تا در طرح­‌های بهداشت روانی جامعه همکاری کنند و مشاوره‌های لازم را از آنها دریافت کنند.
4. تحقیق: با وجود اینکه روانشناسان بالینی معمولاً بیشتر وقت خود را با مراجعان می­گذرانند، اما به طور مداوم از نتایج آخرین تحقیقات استفاده می­کنند. آن­ها همچنین ممکن است بر اساس داده­‌هایی که جمع آوری کرده­‌اند پژوهش‌هایی را انجام دهند.

فرصت ­‌های شغلی در روانشناسی بالینی

روانشناسان بالینی در بسیاری از بسترها و محیط­‌های مختلف (بیمارستان­‌ها، کلینیک­‌ها، مطب­‌های خصوصی، دانشگاه‌ها، مدارس و …) کار می‌کنند. برخی از نقش‌­های شغلی که توسط افراد شاغل در روانشناسی بالینی ایفا می­‌شود، می­‌تواند شامل موارد زیر باشد:

1. ارزیابی و تشخیص اختلالات روانی، مانند یک محیط پزشکی
2. درمان اختلالات روانی
3. ارائه شهادت در دادگاه‌ها
4. تدریس در سطح دانشگاه
5. انجام تحقیقات
6. ایجاد و اجرای برنامه‌­های درمان و پیشگیری از معضلات اجتماعی

برخی از روانشناسان بالینی ممکن است بر یکی از این خدمات تمرکز کنند یا چندین مورد از این خدمات را ارائه دهند. برای مثال، شخصی ممکن است مستقیماً با مراجعانی کار کند که به دلیل اختلالات روانی در بیمارستان بستری شده‌اند، در حالی که یک مطب خصوصی درمانی را نیز اداره می‌کند که خدمات کوتاه‌ مدت و بلند مدت را به افرادی که برای رفع مسائل درون‌ روانی به کمک نیاز دارند، ارائه می‌دهد.

تفاوت بین روانشناسی بالینی و روانپزشکی چیست؟

رشته­‌های روانشناسی و روانپزشکی اغلب اشتباه گرفته می­‌شوند؛ زیرا هر دو اختلالات روانی را درمان می­‌کنند. اما آموزش­‌ها و روش‌­های مورد استفاده در این رشته‌­ها کاملا متفاوت است. هنگامی که مشکل مراجع، به دلیل عدم تعادل در عملکرد شیمیایی مغز یا دلایل فیزیولوژیکی دیگر باشد؛ یک روانپزشک وارد عمل می­‌شود. روانپزشکان عموماً دروس رشته روانشناسی را گذرانده‌­اند و بنابراین بسیاری از روش‌های درمانی روانشناختی را می­‌شناسند و بسیاری از آنها از رواندرمانی هم استفاده می‌کنند. آن­ها پزشکانی هستند که برای درمان بیماری­‌های روانی می‌توانند دارو تجویز کنند. در حالی که روانشناسان نمی‌­توانند مصرف دارو تجویز کنند. روانشناسان بالینی با گفت‌ و گو و استفاده از مداخلات موجود در رویکردهای مختلف رواندرمانی به اختلالات درون مراجع کمک می‌کنند.

کتاب­ هایی در حوزه روانشناسی بالینی

1. روانشناسی بالینی فیرس، نوشته ترال و پرینستین، ترجمه مهرداد فیروبخت، نشر رشد.
2. روان‌ شناسی بالینی (دیدگاه جهانی)، نوشته هافمن، ترجمه یحیی سیدمحمدی، نشر ارسباران.
3. روان‌ شناسی بالینی کودک و نوجوان (راهنمای بالینی اختلالات روانی در کودکان و نوجوانان)، نوشته فلسنر و پیاسنتینی، ترجمه یحیی سید‌محمدی، نشر روان.
4. روا‌نشناسی بالینی، نوشته سعید شاملو، نشر رشد.
5. روانشناسی بالینی (پل علم و عمل)، نوشته کرامر و همکاران، ترجمه مهرداد فیروزبخت، نشر ارسباران.

جمع‌بندی

روانشناسی بالینی یکی از محبوب‌ترین حوزه­‌ها در روانشناسی است، اما مهم است که قبل از تصمیم‌ ­گیری در مورد اینکه آیا این حوزه برای شما مناسب است یا خیر، علایق خود را ارزیابی کنید. اگر از کار کردن با افراد لذت می‌­برید و می­‌توانید استرس و تعارضات خود را به خوبی تنظیم کنید، روانشناسی بالینی ممکن است یک انتخاب عالی باشد. حوزه روانشناسی بالینی با توجه به نیازهای درحال‌ تغییر جامعه و همچنین تغییر در رویکردها به سیاست مراقبت­‌های بهداشتی، به رشد و تکامل خود ادامه خواهد داد.

گردآورنده:

آقای محمدرضا روشنائی، کارشناس ارشد روانشناسی عمومی

ویراستار علمی:

خانم شکوه شیروانیان، کارشناس روانشناسی عمومی

راه‌های تماس با ما: