ADHD چیست؟ اختلال بیش فعالی
اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی (ADHD) با الگوی مداوم بی توجهی و یا بیش فعالی – تکانشگری مشخص میشود که در عملکرد یا رشد فرد اختلال ایجاد می‌کند. مردم غالبا به جای کلمه بیش فعالی به اشتباه پیش فعالی را به معنای adhd می‌دانند. اما لازم است در نظر بگیریم که بیش فعالی واژه درست است افراد مبتلا به ADHD انواع علائم زیر را ممکن است تجربه کنند:
- بی توجهی به این معنی است که فرد ممکن است در ادامه کار، برای حفظ تمرکز و سازماندهی مشکل داشته باشد و دلیل این مساله این نیست که موضوع را متوجه نشده یا نمی‌خواهد کار را انجام دهد.
- بیش فعالی به این معنی است که به نظر می‌رسد فرد دائماً در حال حرکت است. مخصوصا در موقعیت‌های نامناسب؛ یا بیش از حد بی قرار است و صحبت می‌کند.
- تکانشگری به این معنی است که فرد ممکن است بدون فکر عمل کند یا در کنترل خود مشکل داشته باشد. در این حالت فرد به دنیال پاداش فوری و ارضای میل خود است. یک فرد تکانشی ممکن است حرف دیگران را قطع کند یا بدون در نظر گرفتن پیامدهای بلند مدت تصمیمات مهمی بگیرد.
انواع بیش فعالی یا ADHD کدامند؟
بسته به اینکه کدام نوع علائم در فرد قوی‌تر است، ADHD به سه روش مختلف خود را نشان می‌دهد:
۱٫ نوع عمدتاً بی توجه:
در این نوع، توجه به جزئیات یا پیروی از دستورالعمل‌ها و مکالمات یا سازماندهی و تکمیل یک کار، برای فرد سخت است. در این حالت فرد به راحتی حواسش پرت میشود یا جزئیات کارهای روزمره را فراموش می‌کند.
۲٫ نوع عمدتاً بیش فعال- تکانشی:
ویژگی برجسته در این نوع این است که فرد بیش از حد بی قرار است. زیاد صحبت می‌کند و نشستن طولانی مدت برای وی سخت است (مثلاً برای غذا خوردن یا در حین انجام تکالیف). کودکان کوچکتر ممکن است به طور مداوم در حال دویدن و بالا پایین پریدن باشند. شخصی که تکانشی است ممکن است حرف های دیگران را زیاد قطع کند، یا در زمان‌های نامناسب صحبت کند. برای فرد سخت است که منتظر نوبت خود بماند یا به دستورات گوش دهد. فردی که تکانشگر است ممکن است بیش از دیگران دچار تصادف و جراحات شود.
۳٫ نوع ترکیبی:
در این حالت، علائم دو نوع فوق به یک اندازه در فرد وجود دارد. از آنجا که علائم ممکن است در طول زمان تغییر کنند، ممکن است نوع آن نیز در طول زمان تغییر کند.
علائم ADHD
معمولا افراد ممکن است در زندگی روزمره خود کمی بی توجهی، فعالیت حرکتی زیاد و تکانشگری را تجربه کنند، اما برای افراد مبتلا به ADHD، این رفتارها:
- شدیدتر هستند.
- بیشتر رخ می‌دهند.
- باعث اخلال در زندگی روزمره و عملکرد آنها در محل کار، مدرسه یا اجتماع می‌شوند.
همانطور که گفته شد برخی از افراد مبتلا به ADHD عمدتاً علائم بی توجهی را دارند. برخی دیگر عمدتاً علائم بیش فعالی-تکانشگری را دارند و برخی افراد هر دو نوع علائم را دارند.
علائم مرتبط با بی توجهی در ADHD
افرادی که علائم بی توجهی دارند اغلب ممکن است:
- جزئیات را نادیده بگیرند و در کارهای مدرسه، محل کار یا در حین فعالیت‌های دیگر اشتباهاتی انجام دهند که از نظر دیگران سهل انگارانه است.
- حفظ توجه در حین بازی یا کارهایی مانند مکالمه، سخنرانی یا خواندن طولانی برایشان سخت است.
- به نظر برسد وقتی مستقیماً با او صحبت میشود گوش نمی‌دهد.
- پیروی از دستورالعمل‌ها یا به پایان رساندن تکالیف مدرسه، کارهای روزمره یا وظایف کاری برایشان سخت است. همچنین ممکن است کارها را شروع کنند اما تمرکز خود را از دست بدهند و کار دیگری را دست بگیرند.
- در سازماندهی کارها و فعالیت‌ها، انجام به ترتیب کارها، مرتب نگه داشتن وسایل، مدیریت زمان و رعایت ضرب الاجل‌ها مشکل داشته باشند.
- از کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی مداوم دارند، مانند تکالیف درسی یا تهیه گزارش، تکمیل فرم‌ها، یا بررسی مقالات طولانی اجتناب کنند.
- وسایلی که برای انجام وظایف یا فعالیت‌های روزمره آنها ضروری هستند، مانند مداد، کتاب، ابزار، کیف پول، کلید، عینک و تلفن همراه را گم کنند.
- حواس آنها به راحتی توسط افکار یا محرک‌های غیرمرتبط پرت شود.
- درکارهای روزمره، تماس‌های تلفنی و قرار ملاقات‌ها فراموشکار باشند.
علائم مرتبط با بیش فعالی – تکانشگری
افراد مبتلا به علائم بیش فعالی- تکانشگری اغلب ممکن است:
- در حالی که نشسته‌اند بی قراری کنند و به خود بپیچند.
- در موقعیت‌هایی مانند کلاس درس، صندلی خود را ترک کنند.
- در زمان‌های نامناسب بدوند یا در نوجوانان و بزرگسالان اغلب احساس بی قراری کنند.
- نتوانند بازی یا سرگرمی‌ها را آرام و بی صدا انجام دهند.
- دائماً در حال حرکت باشند یا طوری رفتار کنند که گویی توسط یک موتور هدایت می‌شوند.
- زیاد حرف بزنند.
- قبل از اینکه سوال را کامل بشنوند به آن پاسخ دهند، جملات دیگران را تمام کنند یا وسط مکالمه بپرند.
- در صف ایستادن برایشان سخت است.
- در مکالمات، بازی‌ها یا فعالیت‌های دیگران دخالت کنند.
چگونه می‌توان بیش فعالی یا ADHD را تشخیص داد؟
برای اینکه فرد تشخیص ADHD را دریافت کند، علائم بی توجهی و یا بیش فعالی- تکانشگری باید مزمن یا طولانی مدت باشد، عملکرد فرد را مختل کند و باعث شود که فرد از رشد معمولی متناسب با سن خود عقب بماند. لازم به ذکر است که استرس، اختلالات خواب، اضطراب، افسردگی یا بیماری‌های جسمی می‌توانند علائمی مشابه علائم ADHD ایجاد کنند. بنابراین، ارزیابی کامل برای تعیین علت علائم ضروری است.
علائم ADHD می تواند در سنین ۳ تا ۶ سالگی ظاهر شود و تا نوجوانی و بزرگسالی ادامه یابد. ممکن است والدین یا مراقبین کودک ADHD را با مشکلات عاطفی یا انضباطی اشتباه بگیرند؛ که منجر به تاخیر در تشخیص میشود. بزرگسالان مبتلا به ADHD که اختلال آنها در کودکی تشخیص داده نشده است ممکن است سابقه عملکرد تحصیلی ضعیف، مشکلات شغلی یا روابط پیچیده و شکست خورده داشته باشند. ADHD در اکثر کودکانی که علائم آن را دارند در طول سال‌های دبستان تشخیص داده میشود. همچنین برای اینکه یک نوجوان یا بزرگسال تشخیص ADHD را دریافت کند، باید علائم قبل از ۱۲ سالگی وجود داشته باشد.
علائم ADHD می‌تواند در طول زمان با افزایش سن فرد تغییر کند. در کودکان خردسال مبتلا به ADHD، بیش فعالی- تکانشگری غالب ترین علامت است. وقتی کودک به مدرسه ابتدایی می‌رود، ممکن است علائم بی توجهی بیشتر شود و باعث شود کودک از نظر تحصیلی دچار مشکل شود. در نوجوانی، ممکن است بیش فعالی کاهش یابد و علائم بی قراری برجسته شوند، اما بی توجهی و تکانشگری ممکن است کماکان باقی بمانند. همچنین بسیاری از نوجوانان مبتلا به ADHD نیز با روابط و رفتارهای ضد اجتماعی دست و پنجه نرم می کنند.
علائم ADHD در دختران و پسران
پسران تقریباً ۳ برابر دختران تشخیص ADHD می‌گیرند، اما نسبت مردان بزرگسال به زنان تقریبا مساوی است.
دلایل احتمالی متعددی برای این اختلاف وجود دارد: به طور مثال:
- دختران معمولا علائم بی توجهی را نشان می‌دهند، در حالی که پسرها بیشتر احتمال دارد علائم تکانشی و بیش فعالی را نشان دهند.
- علائم بی توجهی بیشتر در یک محیط آموزشی ساختاریافته، مانند دبیرستان یا دانشگاه خود را نشان می‌دهند و این باعث میشود که علائم در دختران نوجوان و جوان بیشتر از دختران کم سن دیده شود.
- دختران اغلب رفتارهای انطباقی جبرانی و راهبردهای مقابله ای دارند که علائم آنها را پنهان می‌کند.
- تظاهر علائم دختران اغلب درونی است در حالی که پسرها تمایل بیشتری به نشان دادن علائم خود دارند.
- دختران مبتلا به ADHD اغلب به اشتباه با یک اختلال متفاوت مانند اضطراب یا افسردگی تشخیص داده می‌شوند یا زمانی که همزمان هم ADHD دارند و هم یک اختلال دیگر ترجیح افراد این است که اختلال دیگر را در نظر بگیرند.
به طور کلی، پسران مبتلا به ADHD احتمال دارد علائم و رفتارهایی داشته باشند که مخرب تر باشند. در نتیجه بیشتر به چشم بیایند. در یک مطالعه‌ای به معلمان توصیفات کوتاهی شبیه ADHD ارائه شد، اما نام‌ها و ضمایر مربوط به کودک در آنها متفاوت بود. زمانی که نام پسرانه بود احتمال بیشتری داشت که معلمان پیشنهاد کنند کودک برای بررسی بیشتر و درمان ارجاع داده شود.
علل و دلایل ایجاد کم توجهی – بیش فعالی
علت(ها) و عوامل خطر ADHD ناشناخته است، اما تحقیقات کنونی نشان می‌دهد که ژنتیک نقش مهمی ایفا می‌کند. علاوه بر ژنتیک، دانشمندان در حال بررسی سایر علل احتمالی و عوامل خطر دیگری هستند. از جمله:
- آسیب مغزی
- قرار گرفتن در معرض خطرات محیطی (مانند سرب) در دوران بارداری یا در سنین پایین
- مصرف الکل و تنباکو در دوران بارداری
- زایمان زودرس
- وزن کم هنگام تولد
تحقیقات از دیدگاه‌های رایج مبنی بر اینکه ADHD ناشی از خوردن قند زیاد، تماشای بیش از حد تلویزیون، سبک نامناسب فرزندپروری یا عوامل اجتماعی و محیطی مانند فقر و هرج و مرج خانوادگی است، پشتیبانی نمی‌کند. البته این عوامل ممکن است علائم را بدتر کند.
آیا ADHD ژنتیکی است؟
تحقیقات نشان می‌دهد که ADHD ممکن است یک اختلال ژنتیکی باشد. مطالعاتی نشان داده‌اند که این اختلال به ارث می‌رسد و در خانواده‌ها انتقال پیدا می‌کند. اگر یکی از والدین یا برادران و خواهران، فرزندی ADHD داشته باشند، احتمال افزایش خطر ابتلا به این اختلال در فرزندان و اقوام نزدیک افزایش می‌یابد.
به عنوان مثال، تحقیقات ژنتیکی نشان داده است که مجموعه‌ای از ژن‌ها با توانایی انتقال اطلاعات در مغز، کنترل توجه و فعالیت‌های عصبی مرتبط هستند. این ژن‌ها ممکن است بر توانایی فرد برای مدیریت توجه و کنترل عملکرد‌های اجرایی تاثیر داشته باشند. اما باید توجه داشت که ژنتیک تنها یکی از عوامل موثر در ایجاد ADHD است و عوامل محیطی نیز نقش مهمی در ایجاد و تعداد و شدت علائم ADHD دارند. در نتیجه، می‌توان گفت که ADHD دارای مؤلفه‌های ژنتیکی قوی است، اما تعامل بین عوامل ژنتیکی و محیطی می‌تواند تأثیر نهایی بر ایجاد این اختلال داشته باشد.
روش تشخیص و تست بیش فعالی
هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص ADHD وجود ندارد. متخصصان از دستورالعمل‌های موجود در راهنمای تشخیصی و آماری انجمن روانپزشکی آمریکا، برای کمک به تشخیص ADHD استفاده می‌کنند. در واقع، متخصصان برای تشخیص ADHD موارد زیر را در نظر می‌گیرند:
- مصاحبه با والدین، نزدیکان، معلمان یا سایر افراد
- مشاهده رفتار شخص
- پرسشنامه‌ها یا مقیاس‌هایی که علائم ADHD را اندازه گیری می‌کنند.
- تست‌های روانشناسی
نکته مهم این است که پزشک باید بیماری های جسمی را که ممکن است باعث علائم ADHD شود رد کند. از پرسشنامه‌ها و مقیاس‌های خاص برای اندازه گیری نشانه‌ها و علائم ADHD استفاده میشود. به عنوان مثال، مقیاس Conners و پرسشنامه‌هایی مانند ADHD Rating Scale. همچنین آزمون‌ها و تست‌های شناختی مورد استفاده قرار می‌گیرند. به عنوان مثال، Continuous Performance Test (CPT) یا آزمون ویسکانسین برای ارزیابی توجه و تمرکز استفاده میشود.
درمان بیش فعالی یا ADHD
هنگامی که کودک مبتلا به اختلال کمبود توجه بیش فعالی تشخیص داده می شود، والدین اغلب به درمان مناسب فکر می‌کنند. گزینه‌های درمانی زیادی وجود دارد. همچنین مهم است که کدام یک از آنها باید انتخاب شود به شرایط کودک و خانواده بستگی دارد. این روش‌های موجود ممکن است علائم را کاهش دهند و عملکرد را بهبود بخشند. درمان‌ها شامل دارو، روان درمانی، آموزش یا ترکیبی از این‌ها است آکادمی پزشکی اطفال آمریکا نیز برای کودکان ۶ سال و بالاتر، ترکیب درمان دارویی با رفتار درمانی را توصیه می‌کند.
برای درمان بیش فعالی چه داروهایی هست؟
برای بسیاری از افراد، داروهای ADHD علائم بیش فعالی و تکانشگری را کاهش می‌دهند و توانایی آنها را برای تمرکز، کار کردن و یادگیری بهبود می‌بخشند. از آنجایی که ممکن است عملکرد داروها متفاوت باشد، گاهی اوقات باید چندین دارو یا دوز مختلف را امتحان کرد، تا داروی مناسب فرد خاص را پیدا کرد. نکته مهم این است که هر فردی که دارو مصرف می‌کند، باید تحت نظر پزشک خود قرار بگیرد. عمدتا دو دسته داروهای محرک و غیرمحرک در درمان ADHD استفاده می‌شوند.
داروی محرک‌ها
“محرک‌ها” از جمله ریتالین رایج ترین دارویی هستند که برای درمان ADHD استفاده میشود. اگرچه ممکن است درمان ADHD با دارویی که محرک در نظر گرفته میشود عجیب به نظر برسد، اما محرک‌ها، میزان مواد شیمیایی مغز همچون دوپامین و نوراپی نفرین را افزایش می‌دهند. که نقش اساسی در تفکر و توجه دارند. بین ۷۰ تا ۸۰ درصد از کودکان هنگام مصرف این داروها علائم ADHD شان کاهش می‌یابد.
داروهای محرک اگر تحت نظارت پزشکان مصرف شوند، بی خطر در نظر گرفته می‌شوند. با این حال، محرک‌ها نیز مانند همه داروها، می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند؛ به ویژه در صورت استفاده نادرست یا مصرف بیش از حد.
داروی غیر محرک‌ها
داروهای غیر محرک برای درمان ADHD در سال ۲۰۰۳ تایید شدند. سرعت تاثیر آنها به اندازه محرک‌ها نیست، اما اثر آنها احتمالا تا ۲۴ ساعت ادامه دارد. این داروها نسبت به محرک‌ها زمان بیشتری برای تاثیرگذاری خود نیاز دارند، اما می‌توانند تمرکز، توجه و تکانشگری را در یک فرد مبتلا به ADHD بهبود بخشند. زمانی که یک داروی محرک تاثیری ندارد یا باعث ایجاد عوارض جانبی میشود، پزشکان ممکن است یک داروی غیرمحرک را تجویز کند. همچنین این دسته از داروها در ترکیب با یک محرک برای افزایش اثربخشی استفاده می‌شوند.
علاوه بر این دو دسته، برخی از داروهای ضد افسردگی به تنهایی یا همراه با یک محرک برای درمان ADHD استفاده می‌شوند. البته سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) این روش را به طور خاص برای درمان ADHD تأیید نکرده است. داروهای ضد افسردگی ممکن است به کاهش علائم ADHD کمک کنند و در صورتی که محرک‌ها، عوارض جانبی آزار دهنده‌ای برای بیمار داشته باشند می‌توانند به عنوان یک جایگزین استفاده شوند. در صورتی که بیمار دارای بیماری دیگری مانند اختلال اضطراب، افسردگی یا اختلال خلقی دیگری باشد، داروهای ضد افسردگی در ترکیب با محرک‌ها می‌توانند مفید باشند. لازم به ذکر است که داروهای غیر محرک ADHD و داروهای ضد افسردگی نیز ممکن است عوارض جانبی داشته باشند.
آیا درمان غیر دارویی برای بیش فعالی یا ADHD داریم؟
روش‌هایی همچون رفتار درمانی، آموزش والدین، درمان شناختی رفتاری، آموزش و دوره مهارت‌های زندگی و بهره گیری از دیگر رویکردها روانشناسی در کاهش علائم کودکان مبتلا به ADHD تاثیرگذارند. در ادامه به معرفی مختصر این روش ها می پردازیم.
۱. رفتار درمانی
ADHD یا بیش فعالی نه تنها بر توانایی کودک برای نشستن و توجه سر کلاس تأثیر می‌گذارد، بلکه بر روابط کودک با خانواده و سایر کودکان نیز تأثیر می‌گذارد. کودکان مبتلا به ADHD اغلب رفتارهایی از خود نشان می‌دهند که می‌تواند برای دیگران آسیب زا باشد. اهداف رفتار درمانی، یادگیری یا تقویت رفتارهای مثبت و حذف رفتارهای ناخواسته یا دردسرساز است. شروع رفتار درمانی به محض تشخیص، یک گزینه درمانی است که می‌تواند به کاهش این رفتارها کمک کند . آموزش‌ها در این زمینه باعث تقویت مهارت‌های مدیریت رفتار، تشویق به رفتارهای مثبت، و ارتقاء روابط خانوادگی میشود. علاوه بر این، مداخلات رفتاری در کلاس درس نیز مفید است.
۲. آموزش والدین
به والدین آموزش داده میشود که از سیستمی از پاداش‌ها و پیامدها برای تغییر رفتار کودک استفاده کنند. برای رفتارهایی که می خواهند تشویق کنند، بازخورد فوری و مثبت بدهند، و رفتارهایی را که می‌خواهند حذف کنند نادیده بگیرند یا به سمت دیگری هدایت کنند. همچنین تکنیک‌های مدیریت استرس باعث میشود توانایی والدین کودکان مبتلا به ADHD در مقابله با ناامیدی افزایش پیدا کند تا آنها بتوانند در آرامش به رفتار کودک خود پاسخ دهند.
۳. درمان شناختی رفتاری
درمان شناختی رفتاری به فرد کمک می‌کند تا یاد بگیرد که چگونه از افکار و احساسات خود آگاه شود و آن را بپذیرد تا تمرکز و توجه را بهبود بخشد. همچنین درمانگر به افراد می‌آموزد تا چگونه بتوانند در برابر انجام اقدامات خطرناک مقاومت کنند و سازگاری بیشتری در زندگی پیدا کنند.
همچنین خانواده درمانی می‌تواند به اعضای خانواده کمک کند تا راه‌های موثری برای مدیریت رفتارهای مخرب، تشویق به تغییرات رفتاری و بهبود تعامل با فرد مبتلا به ADHD پیدا کنند. گروه‌های حمایتی نیز می‌توانند به والدین و خانواده‌ها کمک کنند تا با افراد دیگری که مشکلات و نگرانی‌های مشابهی دارند ارتباط برقرار کنند.
درمان ADHD در کودکان کمتر از ۶ سال
برای کودکان خردسال مبتلا به ADHD، رفتار درمانی اولین قدم مهم قبل از مصرف دارو است. زیرا کودکان خردسال نسبت به کودکان بزرگتر عوارض جانبی بیشتری از داروهای ADHD دارند و اثرات طولانی مدت داروهای ADHD بر کودکان خردسال به خوبی مورد مطالعه قرار نگرفته است. همچنین آموزش والدین در زمینه مدیریت رفتار باعث میشود آنها مهارت ها و راهکارهایی برای کمک به فرزندان خود یاد بگیرند.
باورهای نادرست درمورد بیش فعالی و کم توجهی
- باور نادرست: ADHD یک اختلال پزشکی واقعی نیست. واقعیت: ADHD توسط سازمان‌های مهم پزشکی به رسمیت شناخته شده است و پایه علمی قوی دارد.
- باور نادرست: بیش فعالی یا ADHD توسط شرکت‌های دارویی ایجاد شده است. واقعیت: شرح علائم ADHD به قرن ها قبل برمی‌گردد.
- باور نادرست: ADHD ناشی از تربیت بد والدین است. واقعیت: ADHD دلایل بیولوژیکی دارد که ریشه در شیمی مغز دارد.
- باور نادرست: بیش فعالی یا ADHD فقط پسران را تحت تاثیر قرار می‌دهد. واقعیت: ADHD بر دختران و پسران به طور مساوی تأثیر می‌گذارد.
- باور نادرست: داروهای ADHD خطر سوء مصرف مواد را افزایش می‌دهند. واقعیت: ADHD درمان نشده خطر سوء مصرف مواد را افزایش می‌دهد و درمان آن را کاهش می‌دهد.
- باور نادرست: ADHD فقط تنبلی یا بی انگیزگی است. واقعیت: علائم ADHD ناشی از مشکلات واقعی است نه انتخاب.
فاکتورهای خطر بیش فعالی – کم توجهی:
عوامل خطر بیش فعالی یا ADHD شامل موارد زیر است:
- داشتن والدین یا خواهر و برادر، مبتلا به ADHD یا سایر اختلالات سلامت روان.
- قرار گرفتن در معرض سموم محیطی – مانند سرب که عمدتاً در رنگ و لوله‌های ساختمان‌های قدیمی‌تر یافت میشود.
- مصرف مواد مخدر، مصرف الکل یا سیگار کشیدن مادر در دوران بارداری.
- تولد زودرس.
آیا بیش فعالی یا ADHD همان اختلال یادگیری است؟
ADHD یک ناتوانی یادگیری نیست. علائم ADHD می‌تواند مانع یادگیری شود، اما در مهارت‌های خاصی مانند خواندن، نوشتن و ریاضی مشکل ایجاد نمی‌کند. اختلال یادگیری یک مفهوم گسترده‌تر است و شامل مشکلات در یادگیری و تفکر انتزاعی در حوزه‌های خاصی مانند خواندن، نوشتن، ریاضیات و مهارت‌های اجتماعی است. افراد مبتلا به اختلال یادگیری ممکن است مشکلاتی در درک و اجرای وظایف درسی داشته باشند، اما این مشکلات ناشی از مشکلات در یادگیری خودشان است، نه از ناتوانی در تمرکز و توجه.
در اختلال یادگیری مشکل اصلی پردازش اطلاعات و یادگیری است. اگر چه گاهی بیش فعالی و اختلال یادگیری با هم همراه هستند، اما دو اختلال مجزا به حساب می‌آیند و هرکدام نیازمند رویکرد درمانی متفاوتی هستند. تشخیص صحیح تفاوت این دو اختلال برای انتخاب روش درمان مناسب بسیار مهم است.
رابطه ADHD با افسردگی
اختلال کمبود توجه و بیش فعالی و افسردگی می‌توانند دست به دست هم بدهند. پزشکان گاهی اوقات آنها را بیماری‌های همراه می‌نامند، به این معنی که افراد ممکن است هر دو را همزمان داشته باشند. متخصصان می‌گویند که بیش از نیمی از افرادی که این بیماری را دارند در مقطعی از زندگی خود دچار افسردگی خواهند شد. برخی از علائم ADHD و افسردگی بسیار شبیه به هم هستند، و این می‌تواند تشخیص و درمان آن را دشوار کند. به عنوان مثال، مشکل در تمرکز یکی از نشانه‌های افسردگی و ADHD است. همچنین اگر فرد داروهایی برای کمک به علائم ADHD خود مصرف کند، ممکن است بر عادات خواب یا تغذیه وی تأثیر بگذارند که هر دوی این‌ها می‌توانند نشانه‌های افسردگی نیز باشند. از سوی دیگر، ADHD می‌تواند منجر به افسردگی شود. در واقع کودکان ممکن است در مدرسه یا با همبازی‌های خود بربخورند. یا بزرگسالان ممکن است به واسطه علائم خود مشکلاتی در محل کار یا روابط عاطفی داشته باشند. این موضوع می‌تواند منجر به احساس عمیق ناامیدی و سایر علائم افسردگی شود.
آیا احساس بی‌قراری نشانه ابتلا به اختلال بیش فعالی است؟
بی‌قراری یکی از علائم رایج اختلال بیش فعالی محسوب میشود، اما به تنهایی نشان دهنده بیماری نیست. بی‌قراری و تحرک بیش از حد در کودکانی که ADHD ندارند هم دیده میشود، به خصوص در سنین پایین‌تر. برای تشخیص اختلال بیش فعالی، باید بی‌قراری با علائم دیگری مانند بی‌توجهی، تکانشگری، فراموشی و مشکلات تمرکز همراه باشد. همچنین بی‌قراری باید به اندازه‌ای شدید باشد که باعث اختلال عملکرد در زندگی روزمره، مدرسه یا روابط اجتماعی شود. در واقع اگر بی‌قراری محدود به موقعیت‌های خاصی باشد یا اثر منفی چندانی بر عملکرد فرد نداشته باشد، لزوماً نشانه‌ای از ابتلا به اختلال نیست.
علائم اختلال کم توجهی – بیش فعالی در بزرگسالان
بسیاری از بزرگسالان مبتلا به ADHD از ابتلا به آن آگاه نیستند. آنها فقط می‌دانند که کارهای روزمره برایشان یک چالش است. بزرگسالان مبتلا به ADHD بعضا تمرکز و اولویت بندی برایشان مشکل است، که منجر به از دست دادن ضرب الاجل‌ها و فراموشی جلسات یا برنامه‌های اجتماعی میشود. ناتوانی در کنترل تکانه‌ها احتمالا از بی حوصلگی در صف انتظار یا رانندگی در ترافیک گرفته تا نوسانات خلقی و طغیان خشم متغیر است. برخی از افراد مبتلا به ADHD با افزایش سن علائم کمتری دارند، اما برخی از بزرگسالان همچنان علائم زیادی دارند که در عملکرد روزانه اختلال ایجاد می‌کند. در بزرگسالان، ویژگی‌های اصلی ADHD شامل مشکل در توجه، تکانشگری و بی قراری است. علائم ADHD در بزرگسالان از خفیف تا شدید متغیر است.
علائم در سنین بالاتر ممکن است متفاوت به نظر برسند. برای مثال، در بزرگسالان، بیش فعالی ممکن است به صورت بی‌قراری شدید یا خسته کردن دیگران با فعالیت بیش از حد خود نمود پیدا کند.
علائم ADHD در بزرگسالان شامل موارد زیر است:
- تکانشگری
- بی نظمی و مشکل در اولویت بندی مشکلات
- مهارت ضعیف در مدیریت زمان
- مشکلات تمرکز روی یک کار
- مشکل در انجام چند کار
- فعالیت بیش از حد یا بی قراری
- برنامه ریزی ضعیف
- تحمل ناامیدی کم
- نوسانات خلقی مکرر
- مشکلات پیگیری و انجام وظایف
- مشکل در مقابله با استرس
تشخیص اختلال ADHD در بزرگسالان
تشخیص ADHD در بزرگسالان دشوارتر است زیرا در مورد اینکه آیا لیست علائمی که برای تشخیص کودکان و نوجوانان استفاده میشود، برای بزرگسالان هم صدق می‌کند یا خیر، اختلاف نظر وجود دارد. برای تشخیص ADHD در بزرگسالان و نوجوانان بالای ۱۷ سال، به جای ۶ علامتی که برای کودکان کوچکتر لازم است فقط ۵ علامت نیاز است. برای بزرگسالان مبتلا به ADHD احتمالی، علائم فرد ارزیابی میشود و در صورتی که موارد زیر وجود داشته باشد فرد برای برای تشخیص قطعی به متخصص ارجاع میشود:
- فرد در کودکی مبتلا به ADHD تشخیص داده نشده، اما علائمی در دوران کودکی شروع شده و از آن زمان تاکنون ادامه دارد.
- علائم را نتوان با یکی دیگر از اختلالات روان یا مشکلات جسمی توضیح داد.
- علائم فرد به طور قابل توجهی بر زندگی روزمره تأثیر می گذارد. به عنوان مصال در محل کار یا روابط عاطفی
چه زمانی برای ADHD باید به متخصص مراجعه کنیم؟
اگر فکر می‌کنید که شما یا فردی از نزدیکانتان علائمی مشابه علائم ADHD دارد و زندگی روزمره فرد تحت تأثیر قرار گرفته و با مشکلات اجتماعی، تحصیلی یا کاری مواجهه شده است؛ توصیه میشود به یک متخصص سلامت روان، به عنوان مثال یک روان پزشک یا روانشناس، مراجعه شود. در موسسه روانشناسی وفور ارزیابی تخصصی توسط روانشناسان و روانپزشکان انجام میشود. این ارزیابی شامل مصاحبه، پرسشنامه، و ارزیابی‌های رفتاری و شناختی است و در صورت تشخیص ADHD، برنامه درمانی مناسبی پیشنهاد داده میشود.
نگارنده:
آقای انصار خوگر کارشناس ارشد سلامت روان
ویراستار علمی:
خانم گلاره صابر مجیدی، رواندرمانگر و کاندیدای دکتری تخصصی روانشناسی
راه‌های تماس با ما:
