تفاوت وسواس فکری عملی (OCD) و شخصیت وسواسی-جبری (OCPD)
احتمالاً نام اختلال وسواس فکری عملی یا OCD به گوشتان خورده باشد، اما آیا با اختلال شخصیت وسواسی-جبری یا OCPD نیز آشنایی دارید؟ این دو اختلال علی‌رغم شباهت‌هایی که در نام و برخی علائم دارند، از جهاتی با هم تفاوت دارند. در ادامه به بررسی، مقایسه علائم و تفاوت OCD و OCPD، درمان، تشخیص و … این دو اختلال می پردازیم.
تعریف و تفاوت اختلال شخصیت وسواسی-جبری و اختلال وسواس فکری عملی
OCPD یک اختلال شخصیت است که با کمال‌گرایی افراطی، نظم و کنترل سفت و سخت، قانون‌مداری و وسواس در جزئیات مشخص می‌شود. افراد مبتلا به OCPD ممکن است در روابط خود با دیگران مشکل داشته باشند و تمایل به انتقاد و قضاوت دیگران دارند.
بیشتر بخوانید: OCPD چیست؟
OCD یک اختلال اضطرابی است که با افکار و تصاویر ناخواسته و مزاحم (وسواس) و رفتارهای تکراری و اجباری (اعمال اجباری) مشخص می‌شود. افراد مبتلا به OCD ممکن است در مورد آلودگی، آسیب، نظم و تقارن، یا مسائل مذهبی یا جنسی وسواس داشته باشند. OCD که قبلا به عنوان یک اختلال اضطرابی طبقه‌بندی می‌شد، با وسواس‌های آزاردهنده و اعمال اجباری همراه است، در حالی که OCPD شامل ویژگی‌های شخصیتی خشک و انعطاف‌ناپذیری است که عموما باعث آزار فرد نمی‌شوند.
بیشتر بخوانید: OCD چیست؟
تفاوت علائم OCD و OCPD
علائم ابتلا به OCD و OCPD با هم تفاوت‌های به خصوصی دارند. در داامه به علائم ابتلا به هر کدام از آن ها می‌پردازیم.
علائم OCD
علائم افراد مبتلا به OCD به افکار، تصاویر و تکانه‌های وسواسی و گاهی اوقات آزاردهنده خلاصه می‌شود. برخی از شایع‌ترین وسواس‌ها در بیماران OCD عبارتند از:
- ترس از تماس با مایعات بدنی مثل ادرار و مدفوع.
- نگرانی از ویروس‌ها و بیماری‌ها از جمله HIV و COVID-19.
- وسواس نسبت به آلاینده‌های محیطی مانند آزبست و تشعشع.
- ترس از مواد شیمیایی خانگی و کثیفی.
- ترس از آسیب‌رسانی به خود یا دیگران.
- نگرانی از تصاویر خشونت‌آمیز در ذهن.
- ترس از مسئول شناخته شدن برای وقایع وحشتناک.
- ترس از آسیب‌رسانی به دیگران به دلیل بی‌احتیاطی.
- نگرانی از یکنواختی و کمال گرایی در انجام وظایف.
- ترس از اشتباه کردن و فراموش کردن اطلاعات مهم.
- ترس از اقدامات جنسی ناخواسته یا آسیب‌رسان به دیگران.
- نگرانی از رفتارهای جنسی تهاجمی.
- ترس از آزردن خدا یا توهین به مقدسات.
- نگرانی از درستی و غلطی اعمال.
- نگرانی از گرایش‌های جنسی یا هویت جنسیتی.
- نگرانی در مورد روابط.
- وسواس درباره مرگ و هستی.
- نگرانی از اتفاقات گذشته.
اعمال اجباری در OCD شامل:
- شستشو و تمیزکاری بیش از حد
- تکرار کلمات یا کارها
- بیش از حد چک کردن شرایط برای اطمینان از اینکه به دیگران آسیبی نزده‌اید
- مرتب کردن
- شمردن در حین انجام یک کار
- بررسی برای اطمینان از عدم وقوع اتفاقات وحشتناک
علائم خاص افراد مبتلا به OCPD شامل:
- علاقه وسواس‌گونه به کار به حدی که بر سایر فعالیت‌ها تأثیر می‌گذارد.
- تاکید وسواس‌گونه بر قوانین، لیست‌ها و جزئیات کم‌اهمیت.
- ناتوانی در به پایان رساندن کارها به دلیل کمال‌گرایی افراطی.
- وسواس به اصول اخلاقی و قواعد رفتاری.
- تمایل به انبار کردن اشیاء
تفاوت تشخیص وسواس فکری عملی (OCD) و تشخیص اختلال شخصیت وسواسی-جبری (OCPD)
تشخیص OCD:
برای تشخیص OCD هیچ آزمایش خاصی وجود ندارد و تشخیص این اختلال اغلب از طریق ارزیابی‌های روانشناختی توسط متخصصان صورت می‌گیرد، که شامل مصاحبه در مورد افکار، احساسات، و الگوهای رفتاری فرد است. این مصاحبه ممکن است شامل صحبت با خانواده یا دوستان فرد نیز شود. برای تشخیص ابتلا به OCD، افکار و رفتارهای وسواسی و اجباری باید زمان زیادی از وقت فرد را به خود اختصاص دهند، غیر منطقی بوده و بیش از حد تکرار شوند، ناراحتی فرد را به همراه داشته باشند و در زندگی و روابط فرد اختلال ایجاد کنند.
علاوه بر این، ممکن است یک معاینه جسمی نیز صورت بگیرد تا سایر علائمی که ممکن است باعث عوارض همانندی شوند رد شوند. به دلیل شباهت علائم OCD با سایر اختلالات روانی، اهمیت مراجعه به متخصص و انجام ارزیابی جامع در این زمینه بسیار بالاست.
تشخیص OCPD:
برای دریافت تشخیص OCPD، باید حداقل چهار مورد از هشت ویژگی زیر در فرد وجود داشته باشند:
- کمال‌گرایی که باعث ناتمام ماندن کارها می‌شود.
- غفلت از روابط به دلیل علاقه‌ی افراطی به کار.
- جمع‌آوری و نگه‌داشتن وسواس‌گونه‌ی پول برای شرایط اضطراری
- وسواس در مورد ارزش‌ها و اصول اخلاقی
- عدم واگذاری وظایف بدون اطمینان از انجام دقیق کارها طبق خواسته‌ی فرد
- ناتوانی در دور ریختن وسایل بی‌ارزش
- خلق و خوی لجباز و انعطاف‌ناپذیر
- وسواس در حفظ نظم با استفاده از لیست‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و قوانین
تشخیص OCPD مانند تشخیص OCD باید توسط متخصص صورت گیرد . پرسش نامه های مختلفی نیز وجود دارند که می توانند به روانشناس در تشخیص این اختلال کمک کنند. در این پرسشنامه ها، از شما خواسته می‌شود تا رفتارهای خود را در طول یک بازه زمانی گزارش دهید. پس از تکمیل پرسشنامه، متخصص با شما مصاحبه‌ای انجام می‌دهد. همچنین ممکن است اطلاعاتی را از خانواده، دوستان و همکاران شما جمع‌آوری کند.
علاوه بر این، رویکرد ابعادی در مورد اختلال شخصیت، این اختلال را به عنوان یک پیوستار از حالت خفیف تا شدید در نظر می‌گیرد . این رویکرد، دیدگاهی جامع‌تر به اختلالات شخصیت ارائه می‌دهد. با ارزیابی عملکرد شخصیت در زمینه‌های مختلف و در نظر گرفتن ویژگی‌های شخصیتی بیمارگونه، این رویکرد ارتباط و همپوشانی بین اختلالات مختلف را تأیید می‌کند.
تشخیص افتراقی:
متخصص سلامت روان همچنین باید سایر اختلالات مشابه را رد کند. آنها باید مطمئن شوند که به جای OCPD، به OCD مبتلا نیستید.
تفاوت‌های وسواس فکری عملی (OCD) و اختلال شخصیت وسواسی-جبری (OCPD)
ارتباط بین اختلال شخصیت وسواسی جبری و اختلال وسواس فکری-عملی و تفات‌های آن یک حوزه تحقیقاتی است که هنوز در حال بررسی است و برای درک بهتر ماهیت این ارتباط و ایجاد درمان‌های مؤثر برای هر دو اختلال، نیاز به تحقیقات بیشتری است. شواهد نشان می‌دهد که تعدادی از افراد مبتلا به OCD همزمان OCPD نیز دارند، اما داشتن OCPD شرط ضروری برای داشتن OCD نیست.
تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که تقریباً ۲۵ درصد از افراد مبتلا به OCD همزمان دارای OCPD هستند. یکی از تفاوت‌های بین این دو اختلال این است که OCD ممکن است در مراحل بعدی زندگی به دلیل عوامل یا رویدادهای خاصی ایجاد شود، در حالی که OCPD یک اختلال شخصیت است. بارزترین تمایز بین این دو اختلال در این است که افراد مبتلا به OCD افکار وسواسی و مزاحم را به عنوان یک مشکل می‌بینند و از این فکرها ناراحت می‌شوند، در حالی که افراد مبتلا به OCPD باور دارند که رفتارها و باورهایشان با ارزش‌های شخصی آنها همخوانی دارند و مشکلی با آن ندارند.
تفاوت دیگر بین OCD و OCPD در نحوه‌ی کنترل نهفته است. افراد مبتلا به OCD سعی می‌کنند با کنترل برخی عوامل خاصی، خود را از وسواس‌هایشان رها کنند. از طرف دیگر، افراد مبتلا به OCPD تمایل دارند کل وضعیت را کنترل کنند. همچنین تفاوت‌های عاطفی بین بیماران OCD و OCPD وجود دارد. به عنوان مثال، افراد مبتلا به OCD بیشتر در معرض احساس اضطراب هستند، به خصوص زمانی که امور آنطور که می‌خواهند پیش نمی‌رود. در مقابل، افراد مبتلا به OCPD بیشتر مستعد خشم و عصبانیت هستند. تفاوت آشکار دیگر این است که افراد مبتلا به OCD اغلب نسبت به وسواس‌ها و اعمال اجباری خود احساس ناامنی می‌کنند، در حالی که بیماران OCPD تمام تلاش خود را می‌کنند تا ناامنی‌هایشان را نه تنها از دیگران بلکه از خودشان نیز پنهان کنند.
نمونه‌هایی از وسواس فکری عملی (OCD) در مقابل اختلال شخصیت وسواسی-جبری (OCPD)
نمونه‌های OCD
- فردی با OCD ممکن است ترس دائمی از میکروب‌ها داشته باشد و به طور وسواس‌گونه‌ای دست‌های خود را ده‌ها بار در روز بشوید تا اضطرابش در مورد آلودگی را کاهش دهد. او از افکار مزاحم و نیاز به انجام این کارها احساس ناراحتی می‌کند، اما نمی‌تواند جلوی خودش را بگیرد.
- فردی با OCD ممکن است دچار افکار یا تصاویر مزاحم از آسیب رساندن به دیگران شود، مثلاً اینکه کسی را جلوی قطار هل دهد، با وجود اینکه هیچ تمایل یا قصدی برای انجام چنین کاری ندارد. برای کنار آمدن با این ناراحتی، ممکن است وارد چرخه‌ای از اطمینان‌بخشی ذهنی شود و به طور مکرر خود را متقاعد کند که هرگز بر اساس این ترس‌ها عمل نخواهد کرد.
نمونه‌های OCPD
- فردی با OCPD ممکن است فضای کاری خود را به طور سفت و سختی سازماندهی کند، روی چیدمان دقیق وسایل پافشاری کند و زمان زیادی را صرف اطمینان از اینکه همه چیز مطابق با استانداردهای سختگیرانه اوست، بگذراند.
- فردی با OCPD ممکن است بخواهد بر همه چیز در پروژه‌های گروهی یا برنامه‌های خانوادگی نظارت داشته باشد و اطمینان حاصل کند که همه چیز مطابق قوانین و روش‌های دقیق او پیش می‌رود. او ممکن است در واگذاری مسئولیت یا تصمیم‌گیری به دیگران دچار مشکل شود، که می‌تواند باعث استرس و جر و بحث در گروه یا خانواده شود.
درمان وسواس فکری عملی (OCD) در مقابل درمان اختلال شخصیت وسواسی-جبری (OCPD)
درمان OCD شامل روان درمانی (مانند CBT و ACT) و دارو درمانی (مانند SSRI ها) است. در موارد شدید، برنامه‌های درمانی فشرده، تحریک عمقی مغزی (DBS) یا تحریک مغناطیسی عمیق مغز (TMS) ممکن است استفاده شود.
- همچنین در روش پیشگیری از مواجهه و پاسخ که نوعی ازرفتاردرمانی شناختی (CBT) است، فرد را به صورت کنترل شده در معرض موقعیت‌های ترسناک قرار می‌دهند، بدون اینکه او رفتارهای اجباری را انجام دهد. هدف نهایی این روش، کاهش اضطراب به مرور زمان است.
- داروها: مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) معمولا اولین خط درمانی برای OCD در نظر گرفته می‌شوند.
درمان OCPD اغلب بر موارد زیر تمرکز دارد:
- روان‌درمانی:انواع روان‌درمانی از جمله درمان پویشی، رفتاردرمانی شناختی (CBT)، درمان مبتنی بر طرحواره و روان‌درمانی بین فردی، امیدوارکننده به نظر می‌رسند، اما تحقیقات بیشتری لازم است.
- داروها: در حالی که سازمان غذا و دارو (FDA) هیچ دارویی را به طور خاص برای OCPD تایید نکرده است، به طور معمول از مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) استفاده می‌شود. با این حال، شواهد برای اثربخشی آنها در OCPD متناقض است. داروهای ضدروان‌پریشی و تثبیت‌کننده‌های خلق نیز اثربخشی ثابتی ندارند و تنها توسط مطالعات محدود و گزارش‌های موردی پشتیبانی می‌شوند.
نگارنده:
آقای انصار خوگر، کارشناس ارشد سلامت روان
ویراستار:
خانم گلاره صابر مجیدی، رواندرمانگر و کاندیدای دکتری تخصصی روانشناسی
راه‌های تماس با ما:
