اختلال اضطراب بیماری (IAD) چیست؟
اختلال اضطراب بیماری یا (IAD)، که پیش از این با نام هیپوکندریاز یا خود بیمار انگاری نیز شناخته می‌شد، به اختلالی گفته می‌شود که فرد با ترس فراوان از یک وضعیت پزشکی جدی و با فکر اینکه این بیماری، دارای نشانه‌های خطرناکی است، به پزشک مراجعه میکند. این در حالی است که نشانه‌ها، خفیف‌تر از آن است که فرد بیان میکند. در چنین موقعیتی، اضطراب فرد از بیماری، باعث ایجاد اختلال جدی در عملکرد روزانه وی می‌شود. براساس تحقیقات تا ۹ درصد از بیماران در مراجعه به کلینیک‌ها و تا ۵ درصد از جمعیت عمومی دارای معیارهای تشخیصی این بیماری هستند.
اضطراب چیست؟
اضطراب حالتی مبهم، ناخوشایند و فراگیر در سطح ذهن و جسم است که از نظر ذهنی افزایش برانگیختگی و دلهره را به همراه دارد و به صورت نگرانی آزار دهنده بروز پیدا میکند. نشانه‌های فیزیکی اضطراب ناشی فعال شدن سیستم‌های مختلف در بدن است. دلیل فعال شدگی این سیستم‌ها، تسهیل پاسخ به یک خطر ناشناخته، خواه واقعی یا خیالی، است. سطحی از اضطراب در جریان زندگی روزمره اجتناب ناپذیر است و طبیعی تلقی می‌شود؛ اما اضطراب مداوم، شدید، مزمن یا مکرر در پاسخ به اتفاقات زندگی، معمولاً نشان دهنده یک اختلال هیجانی است که لازم است مورد توجه قرار گیرد. سطحی از نگرانی در مورد سلامتی و ابتلا به بیماری نیز طبیعی است؛ اما زمانی که این نگرانی، آن قدر شدید و مداوم است که در عملکرد زندگی فرد اختلال ایجاد میکند، زمان آن رسیده است که فرد برای درمان اضطراب خود کمک تخصصی دریافت کند.
علائم و تشخیص اختلال اضطراب بیماری
اشتغال ذهنی فرد در مورد ابتلا به بیماری، در صورتی که دلایلی برای بیماری پیدا نمی‌شود، مشخصه اصلی اختلال اضطراب بیماری است. نشانگان این بیماری عبارت‌اند از:
- دوری از افراد یا مکان‌ها به دلیل ترس از ابتلا به یک بیماری
- جستجوی مداوم در اینترنت برای یافتن اطلاعات در مورد علائم و شرایط سلامتی
- گفتگوی مداوم با دیگران در مورد مشکلات مربوط به سلامتی
- پریشانی که عملکرد عادی روزانه را مختل کرده است
- وسواس در بررسی مداوم وضعیت سلامتی
- افزایش حساسیت نسبت به علائم جزئی بدن مانند سر درد، درد مفاصل یا تعریق
- مراجعه به پزشک به‌صورت مکرر جهت بررسی علائم خفیف یا عملکرد بدن
علت شناسی اضطراب بیماری
علت بروز این مشکل شناخته شده نیست؛ اما عواملی چون سابقه بیماری در کودکی، ابتلای یکی از نزدیکان به یک دوره بیماری سخت، داشتن یک اختلال دیگر مانند اختلال وسواس فکری عملی، اختلال افسردگی اساسی، سابقه سوء استفاده یا بی‌توجهی در دوران کودکی و استرس، از جمله مواردی است که می‌تواند بر بروز این مشکل تأثیر بگذارند. این اختلال اغلب با اختلالات دیگری همچون انواع فوبیاها و اختلال اضطراب فراگیر نیز همپوشانی دارد.
انواع بروز اختلال اضطراب بیماری
بیماران مبتلا به این اختلال، اضطراب خود را به دو شکل متفاوت بروز می‌دهند. در نوع اول، اطمینان از داشتن بیماری، به‌عنوان یک نشانه برجسته، مورد توجه است. این اطمینان از ابتلا به یک (یا چند) بیماری خاص موجب مراجعه به مراکز درمانی جهت دریافت مراقبت‌های پزشکی می‌شود. آنان پس از دریافت پاسخ مبنی بر سلامت جسمی خود، همچنان به وجود بیماری اصرار و به تکرار آزمایش در مراکز دیگر یا انجام آزمایش‌های گسترده‌تری اقدام می‌کنند. (در مواردی حتی حاضر به انجام اقدامات تهاجمی‌تری نظیر جراحی نیز هستند). به همین علت متخصصان سلامت این دسته از بیماران را به دلیل اشتغال ذهنی دائمی به داشتن بیماری، بیماران مبتلا به اختلال اضطراب بیماری همراه با وسواس فکری‌عملی (OCD) می‌دانند.
از آنجایی که ویژگی دو اختلال وسواس فکری عملی و اضطراب بیماری شکل گیری چرخه معیوبی از افکار مزاحم و تکراری است، فهم علت ایجاد این چرخۀ معیوب مهم است.
یکی از دلایل ممکن برای ایجاد این چرخه، ادراک غیر واقعی و نادرست از وقایع پیش آمده است. در این صورت اتفاق‌ها اضطراب زا تلقی می‌شوند. ازین‌رو، بعضی افراد برای رهایی از این اضطراب، چند باره و اجبارگونه وضعیت خود را واررسی می‌کنند. به همین دلیل فرد در این چرخه معیوب (وارسی افکار مزاحم و تکرار آن) گرفتار می‌شود و به دنبال آن اضطراب نیز افزایش خواهد داشت. نوع دوم، اجتناب از بررسی علائم، عامل اصلی ایجاد اضطراب بیماری است. در این مورد، فرد می‌ترسد که اگر به مراکز درمانی مراجعه کند، اخبار نگران کننده‌ای دریافت میکند؛ در نتیجه از مراجعه و بررسی علائم خود اجتناب میکند. در این نوع از اضطراب بیماری، رفتار بارز و معمول اجتناب است.
عوارض اضطراب بیماری
بررسی‌ها و آزمایش‌های مختلف بیماران مبتلا به اضطراب بیماری، نتایج طبیعی را نشان می‌دهند؛ اما آنان این نتایج را قبول ندارند و دوباره به مراکز درمانی دیگری مراجعه می‌کنند تا پزشکی را بیابند که علائم را به بیماری خاصی ارتباط دهد. یکی از پیامدهای این مسأله، مشکلات مالی است. بیماران به دلیل پرداخت هزینه‌های آزمایش، حق ویزیت متخصصین متعدد هزینه‌های بسیاری پرداخت می‌کنند. این مسأله می‌تواند به از دست دادن شغل آنان نیز منجر شود. همچنین عوارض خطرناک آزمایش‌های غیر ضروری پزشکی، می‌تواند در آینده برای فرد مشکل ساز شود.
تشخیص اضطراب بیماری
در بسیاری از موارد فکر ِ داشتن یک بیماری ناشناخته و مرموز نشانه اصلی بیماری است که با تهوع، بیماری‌های پوستی، درد مفاصل و تعریق همراه است. این نشانه‌ها با چند اختلال دیگر نیز هم پوشانی دارند که باعث اشتباه در تشخیص و درمان می‌شود. به طور مثال در اختلال اضطراب بیماری، فرد علائم پزشکی را به یک بیماری نسبت می‌دهد و به طور وسواس گونه و اجباری به دنبال اثبات آن است اما در اختلال بیماری هراسی فرد از ابتلا به یک بیماری خاص مانند سرطان واهمه دارد. افتراق این اختلال با تمارض کردن در این است که در تمارض فرد به دنبال تولید عمدی نشانه‌ها و علائم یک بیماری است که هدف آن منفعتی خاص یا رفع مسئولیت از خود است.
روشهای درمان
در ادامه به روشهای درمان اختلال اضطراب بیماری اشاره می‌کنیم
روان درمانی
رویکردهای مختلف روان درمانی با هدف شناخت منبع اضطراب و احساسات سرکوب شده بیمار، تلاش دارند در یک همکاری دوجانبه و با استفاده از تکنیک‌های درمانی موجب بهبودی در نشانه‌های بیماری و عملکرد افراد شوند.
رویکرد درمانی روانپویشی فشرده کوتاه مدت (ISTDP)
رویکرد درمانی روان درمانی پویشی فشرده کوتاه مدت (ISTDP)، شکل منحصر به فردی از درمان‌های روانپویشی است که طیف وسیعی از اختلالات هیجانی را درمان میکند. این رویکرد بر روانکاوی مبتنی است و عوامل ناهشیار را زیربنای اختلالات روانشناختی می‌داند. مداخلات این روش درمانی، به‌طور خاص برای درمان اضطراب، افسردگی، مشکلات جسمانی سازی، اختلالات شخصیتی و انواع رفتارهای خود تخریب گر به کار گرفته می‌شود.
رویکرد شناختی رفتاری
از دیدگاه این رویکرد، ویژگی اصلی اختلال اضطراب بیماری، اشتغال ذهنی فرد ِ بیمار به افکار منفی و باورهای غیرسازنده است که باعث تفسیرهای غیر واقعی رویدادهای زندگی می‌شود. به طور مثال فرد به دلیل یک بیماری خوشخیم احساس ناراحتی جزئی دارد. اگر او باورهای اشتباهی در خصوص بیماری داشته باشد به سمت یک اضطراب مزمن پیش خواهد رفت. فرض یک درمانگر رفتاری-شناختی بر این اساس است که اختلالات عاطفی توسط عوامل شناختی و رفتاری ایجاد می‌شوند و ادامه می‌یابند. به همین علت او با کمک تکنیک‌های شناختی و رفتاری عوامل را شناسایی و موجب بهبودی بیماران می‌شود.
دارو درمانی برای اختلال اضطراب بیماری
به طور کلی هدف دارو درمانی آرام کردن سیستم عصبی است. اغلب، تجویز دارو برای کمک به کاهش سطح اضطراب است تا فرد بتواند تا بیماران بتوانند توجه خود را بر روی آن متمرکز کنند و از مزایای درمان شناختی رفتاری بهره مند شوند. ممکن است آزمایش بیش از یک دارو برای یافتن بهترین داروی کاهش اضطراب برای هر بیمار نیاز باشد
نگارنده:
خانم آرزو پارسی دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی
ویراستار علمی:
آقای انصار خوگر، کارشناس ارشد سلامت روان
خانم شکوه شیروانیان، کارشناس ارشد روانشناسی عمومی
مرجع:
https://www.cambridge.org/core/journals/european-psychiatry/article/illness-anxiety-disorder/5467B29741748F1820E8E334779054F3
https://www.thelancet.com/action/doSearch?text1=+illness+Anxiety+disorder&field1=AllField&journalCode=lancet&SeriesKey=lancet
https://www.psychologytoday.com/intl/blog/the-savvy-psychologist/202110/what-know-about-illness-anxiety-disorder
https://www.psychologytoday.com/intl/blog/envy/202011/illness-anxiety-disorder
https://www.psychologytoday.com/intl/conditions/illness-anxiety-disorder
Safety behaviours or safety precautions? The role of subtle avoidance in anxiety disorders in the context of chronic physical illness
Clinical Psychology Review
Volume 92, March 2022, 102126
Dysmorphic and illness anxiety-related unwanted intrusive thoughts in individuals with obsessive–compulsive disorder
Belén Pascual-Vera,Amparo Belloch
First published: 25 June 2021 https://doi.org/10.1002/cpp.2636
https://www.verywellmind.com/hypochondriasis-2671689
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554399/
https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyt.2019.00150/full
۱۱ Psychodynamic Models and Therapeutic Approaches to Hypochondriasis Don R. Lipsitt
https://doi.org/10.1093/med/9780199996865.003.0011 Pages222–۲۴۰ May 2014
Cognitive-behavioral therapy for hypochondriasis/health anxiety: A meta-analysis of treatment outcome and moderators Accepted 16 May 2014
راه‌های تماس با ما:
