اعتماد به نفس چیست؟ تعریف اعتماد به نفس
گاهی اوقات شک و تردید به خود و توانایی هایمان، مانع رسیدن به اهداف ما میشود؛ عملکرد ما را در زندگی تحت تأثیر قرار می‌دهد و ممکن است از تلاش برای رسیدن به آنچه می‌خواهیم، جلوگیری کند. درواقع داشتن اعتماد به نفس یکی از مواردی است که ما را به سمت تلاش بیشتر سوق می‌دهد.
اعتماد به نفس اصطلاحی است که در زندگی روزمره و در بسیاری از اوقات با آن رو به رو می‌شویم؛ از زمینۀ ارتقای سلامت روان گرفته تا کمک به افراد برای رسیدن به اهداف تجاری. از این رو میتوان گفت که مفهوم اعتماد به نفس با سلامت روان، رفاه و نحوه زیستن ما در این جهان مرتبط است.
تعریف اعتماد به نفس، اعتماد به نفس چیست؟
اعتماد به نفس «Self-confidence»، قضاوت فرد درمورد جایگاه اجتماعی و شخصی و نگرش وی درمورد مهارت‌ها و توانایی‌های خود است. لغت «Confidence» ریشه در کلمه لاتین fidere به معنای «اعتماد کردن» دارد.
فرهنگ لغت آکسفورد، اعتماد به نفس را به‌عنوان “احساس اعتماد به توانایی‌ها، کیفیت‌ها و قضاوت خود” تعریف میکند. سوزانا مک ماهون در کتاب خود به نام درمانگر پرتابل، می‌گوید اعتماد به نفس «روشی برای حضور در جهان است که به شما امکان می‌دهد، خودتان را بشناسید و از خود مراقبت کنید». دکتر مری ولفورد که کتاب راهنمای ذهن مهربان برای ایجاد اعتماد به نفس را نوشته است، معتقد است که اعتماد به نفس یعنی آگاهی از زمان‌هایی که ما در حال دست و پنجه نرم کردن با یک وضعیت هستیم. او بیان میکند که همین آگاهی باعث میشود تا ما به انجام کاری تعهد پیدا کنیم.
از منظری، اعتماد به نفس یعنی ارزش قائل شدن برای خود، درکنار اشتباهاتی که دارید، نوع کاری که انجام می‌دهید یا انجام نمی‌دهید. داشتن احساس خوب نسبت به خود و احساس شایستگی با وجود نقص؛ آنقدر شجاع باشید که درصورت لزوم از خودتان دفاع کنید و قاطع باشید. دانستن اینکه لایق احترام و دوستی دیگران هستید و درنهایت شناخت و پذیرش کل و تمامیت خود، هم نقاط قوت و هم ضعف.
تعریف اعتماد به نفس اجتماعی چیست؟
یکی از مفاهیم مرتبط با اعتماد به نفس، اعتماد به نفس اجتماعی است که گاهی اوقات خود کار آمدی اجتماعی نیز نامیده میشود. این مفهوم، یک باور قوی درمورد توانایی فرد برای تعامل در محیط‌های اجتماعی به منظور ایجاد و یا حفظ روابط بین فردی است. افرادی که اعتماد به نفس اجتماعی پایینی دارند، بیشتر مستعد این هستند که تحت تاثیر دیگران قرار بگیرند. این موضوع نشان می‌دهد که سطح پایین اعتماد به نفس، فرد را در موقعیتی پایین‌تر نسبت به دیگران قرار می‌دهد و همین باعث میشود که رفتار دیگران را دنبال کند تا از نظر اجتماعی پذیرفته شود.
عکس این موضوع نیز صادق است؛ یعنی سطوح بالاتر اعتماد به نفس اجتماعی ممکن است باعث شود یک فرد به عنوان یک رهبر که توانایی تأثیرگذاری بر تصمیمات دیگران را دارد، پذیرفته شود. اعتماد به نفس اجتماعی باعث میشود که افراد با اطرافیان خود معاشرت بیشتری انجام دهند. آنها به این باور خواهند رسید که می‌توانند تعاملات اجتماعی خود را مدیریت کنند و به طور مؤثری با تجربیات خوب و بد خود در زندگی برخورد کنند.
اعتماد به نفس چگونه تقویت میشود؟
بر اساس مدل Self-trust راجر مایر، اعتماد به نفس، به عنوان یک سازه گسترده و فراگیر، تحت تأثیر سه عامل شاخص است: خودکار آمدی، عزت نفس و مهربانی نسبت به خود. یعنی به میزانی که این شاخص‌های در افراد بالا باشد، اعتماد به نفس نیز بالاتر خواهد رفت.
بندورا معتقد است که اعتماد به نفس محصول یک فرآیند پیچیده از خود متقاعد سازی است که بر پردازش شناختی منابع متنوع اطلاعاتی تکیه میکند. این منابع اطلاعاتی شامل دستاورد و عملکرد افراد، تجربیات جانشین، تشویق کلامی و حالات فیزیولوژیکی است.
از نظر بندورا موثرترین منبع اعتماد به نفس، تجارب مستقیم افراد و موفقیت‌های آنها بر اساس تجاربشان است. این موضوع از طریق پردازش شناختی بر باورهای اعتماد به نفس تأثیر می‌گذارد. اگر فردی همواره به تجربیات خود به عنوان موفقیت نگاه کرده باشد، اعتماد به نفس افزایش می‌یابد؛ اما اگر این تجربیات به‌عنوان شکست در نظر گرفته شود، اعتماد به نفس کاهش می‌یابد.
اعتماد به نفس همچنین می‌تواند از طریق یک فرآیند مقایسه اجتماعی با دیگران به دست آید. اگرچه تجربه جانشینی ضعیف‌تر از دستاوردهای عملکرد هستند؛ با این حال، تأثیر آنها بر اعتماد به نفس می‌تواند توسط تعدادی از عوامل افزایش یابد. در این حالت افراد با مشاهده یک الگوی موفق تلاش می‌کنند تا مشابهت بیشتری بین خود و آن الگو ایجاد کنند.
روش دیگر، تشویق کلامی و قانع سازی است. بخشی از خود کار آمدی و به تبع آن اعتماد به نفس در افراد، از طریق مورد تشویق قرارگرفتن، به دست می‌آید. در این روش اطرافیان فرد، یعنی والدین، دوستان، معلمان و غیره، سعی می‌کنند با گفتن جملات انگیزشی، توانایی او را افزایش دهند.
در آخر اعتماد به نفس می‌تواند تحت تاثیر حالات فیزیولوژیک ما باشند. به عبارت دیگر میزان استرس، اضطراب، افسردگی و دیگر مسائل و مشکلات روانی بر میزان خود کار آمدی و اعتماد به نفس ما تاثیرگذار هستند.
تفاوت بین عزت نفس و اعتماد به نفس چیست؟
با وجود همپوشانی بین این دو مفهوم، تفاوت‌هایی بین عزت نفس و اعتماد به نفس وجود دارد. عزت نفس به معنای ارزیابی ارزش و سهم یک فرد در زندگی است. اگر فکر می‌کنید که برای خانواده، دوستان و همکاران مهم هستید، به پیشرفت جامعه و اطرافیان کمک می‌کنید و فرد ارزشمندی در زندگی دیگران هستید، می‌توانید بگویید که عزت نفس بالایی دارید. به عبارت دیگر، فردی با عزت نفس بالا، اهمیت خود را درک میکند و معتقد است که شایستگی حضور در این دنیا را دارد.
از سوی دیگر اعتماد به نفس، بیشتر به اعمال و رفتار افراد در زمینه‌های خاصی مربوط میشود. میتوان گفت عزت نفس به ارزش شما در رابطه با دنیا دلالت دارد و اعتماد به نفس، خودارزیابی مثبت شما در انجام یک کار است. لازم به ذکر است فردی که به توانایی‌های خود در یک کار مطمئن است، ممکن است وقتی کار دیگری به او داده شود، چنین نباشد. به همین دلیل اعتماد به نفس به نوع کاری که باید انجام دهید و توانایی شما برای انجام آن کار بستگی دارد.
دلایل اهمیت اعتماد به نفس چیست؟
از نظر بندورا اعتماد به نفس یکی از تأثیر گذارترین محرک‌ها و تنظیم کننده‌های رفتار در زندگی روزمره افراد درنظر‌گرفته میشود. شواهد بسیاری نشان می‌دهد که درک فرد از توانایی‌های خود یا اعتماد به نفس، می‌تواند ساختار میانجی اصلی برای تلاش و موفقیت باشد.
نکته دیگر اینکه اعتماد به خود و توانایی‌هایمان برای مدیریت چالش‌های عاطفی و موفقیت در اهداف زندگی بسیار مهم است. همچنین اعتماد به نفس برای سلامت روان ضروری است و تصمیم گیری و انعطاف پذیری را بهبود می‌بخشد. اعتماد به نفس بالا، می‌تواند به شکل گیری ارتباط‌های سالم منجر شود و نیز به نوجوانان و جوانان کمک کند تا در برابر فشارهای آسیب زنندۀ همسالان برای انجام رفتارهای پرخطر مقاومت کنند؛ برای مثال، در مقابل پیشنهاد مصرف مواد به راحتی ابراز وجود کنند و نه بگویند. هر فردی با داشتن اعتماد به نفس می‌تواند تصمیم‌های بهتری بگیرد که این موضوع خود بر بسیاری از جنبه‌های مهم زندگی، از جمله یادگیری و انتخاب شریک زندگی تأثیر می‌گذارد.
باورهای غلط درباره اعتماد به نفس
برای درک بهتر مفهوم اعتماد به نفس، دانستن اینکه چه باورهای غلطی درمورد اعتماد به نفس وجود دارد مهم است:
- باور به اینکه فرد کاملی هستید یا فکر می‌کنید که باید کامل باشید، ربطی به اعتماد به نفس ندارد.
- داشتن اعتماد به نفس به این معنا نیست که از خود، انتظارات و استانداردهای غیر واقع بینانه‌ای داشته باشید.
- خود خواه بودن به معنای داشتن اعتماد به نفس نیست؛ حتی می‌تواند در تضاد با آن باشد. خود خواهی مانع برقراری ارتباط سازنده با دیگران میشود؛ درحالی‌که وقتی فرد به خود و توانایی‌های خود اعتماد داشته باشد، به‌احتمال زیاد در برقراری ارتباط با دیگران بهتر عمل میکند.
دلایل اعتماد به نفس پایین
افراد با اعتماد به نفس پایین، آغاز فعالیت برایشان سخت‌تر از دیگران است و یا ممکن است راحت‌تر دست از انجام کاری بکشند؛ زیرا این افراد درمورد انجام یا ادامۀ کارها، بیشتر از دیگران دچار شک می‌شوند.
عواملی که باعث کاهش اعتماد به نفس می‌شوند برای هر فرد متفاوت است. اعتماد به نفس پایین ممکن است ناشی از تجربیات مختلف باشد، مانند رشد در یک محیط غیر حمایتی و انتقادی، جدایی از دوستان یا خانواده، قضاوت بیش از حد خود یا ترس از شکست. ژن‌ها، پیشینه فرهنگی، تجربیات دوران کودکی و سایر شرایط زندگی، می‌توانند به صورت غیر مستقیم و مستقیم، در این امر نقش داشته باشند. اگرچه ما نمی‌توانیم برخی از این عوامل را تغییر دهیم؛ اما کارهای زیادی می‌توانیم انجام دهیم تا افکار، نگرش و انتظارات غیر واقع بینانۀ خود را تغییر دهیم تا اعتماد به نفس بیشتری به دست آوریم.
برخی عوامل تاثیر گذار بر اعتماد به نفس:
ژنتیک:
مطالعات نشان داده‌اند که ژنتیک بر برخی مواد شیمیایی که تقویت کننده اعتماد به نفس هستند، تأثیر می‌گذارد؛ به طور مثال عملکرد سروتونین و اکسی توسین که در اعتماد به نفس نقش دارند، تحت تاثیر تغییرات ژنتیکی قرار می‌گیرند.
تجارب زندگی:
برخی تجربیات، ممکن است باعث شود فرد احساس بی ارزشی کند. به‌طور مثال تروما، سوء استفاده فیزیکی، جنسی و عاطفی می‌تواند به‌طور قابل توجهی بر اعتماد به نفس تاثیر بگذارد. همچنین سبک فرزند پروری و نحوه برخورد والدین می‌تواند در سال‌های بعد از کودکی، روی فرد تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، اگر والدینی مدام فرزند خود را تحقیر کنند، او را با دیگران مقایسه کنند یا بگویند که هرگز به چیزی نخواهد رسید، تاثیر مخربی در بزرگسالی او خواهند گذاشت. همچنین تجربه قلدری، آزار و اذیت و تحقیر در دوران کودکی می‌تواند بر نگرش فرد درمورد ظاهر، توانایی‌های فکری و ورزشی و سایر زمینه‌های زندگی‌اش، تاثیرات منفی بگذارد. این نوع تجربیات مختص کودکی نیست؛ حتی در بزرگسالی، اگر فردی در محل کار یا از سوی دوستان خود، بی احترامی ببیند یا تحقیر شود، احتمالا اهداف بلند پروازانه خود را دنبال نخواهد کرد.
جنسیت، نژاد و فرهنگ نیز می‌توانند بر اعتماد به نفس، اثر منفی بگذارند. برای مثال، افرادی که به دلیل جنسیت، پیشینه نژادی و یا فرهنگ خود، مورد تبعیض قرار گرفته‌اند، ممکن است باورهای منفی و نادرستی دربارۀ توانایی‌های خود پیدا کرده باشند.
باورهای غلط:
همانطور که گفته شد باورهای غلط بسیاری در مورد اعتماد به نفس وجود دارد؛ به‌طور مثال کمال گرایی یکی از اشکال تفکر معیوب است که باعث کاهش اعتماد به نفس میشود.
رسانه و جهان پیرامون ما:
بسیاری از پیام‌های رسانه‌ای ممکن است منجر به کاهش اعتماد به نفس شوند. بعضی شرکت‌ها برای فروش محصولات خود، ابتدا یک احساس ناخوشایند در افراد ایجاد می‌کنند. به‌طور مثال ممکن است تا قبل از دیدن تبلیغی درمورد قرص‌های لاغری، اصلا به ذهن فرد خطور نکرده باشد که ظاهر بدنش مشکل دارد؛ اما تبلیغ‌هایی از این دست ممکن است در فرد احساس شرم ایجاد کند. از این رو محتوایی که در رسانه‌های اجتماعی فراگیر شده‌اند، می‌توانند اعتماد به نفس افراد را هدف قرار دهند.
راه‌های افزایش اعتماد به نفس
همانطور که گفته شد، براساس دیدگاه راجر مایر اعتماد به نفس تحت تأثیر سه عامل خودکار آمدی، عزت نفس و شفقت نسبت به خود است. بدین ترتیب اگر این شاخص‌ها در انسان رشد کند، اعتماد به نفس افزایش می‌یابد. داشتن احساس ارزشمندی بیشتر برای خود، اعتماد به نفس را افزایش می‌دهد. درعوض داشتن شک و تردید نسبت به خود و توانایی‌های خود، باعث کاهش اعتماد به نفس میشود و انسان را از حرکت رو به جلو باز می‌دارد. از این رو کاهش میزان شک، ترس و اضطراب می‌تواند یکی دیگر از راه های افزایش اعتماد به نفس باشد. انجام فعالیت‌های لذت بخش و برقراری ارتباط سالم با دیگران نیز از عوامل تاثیرگذار در افزایش اعتماد به نفس هستند.
افزایش اعتماد به نفس در کودکان و افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان نیز با تحسین تلاش‌های آنان، کشف نقاط قوت، تشویق به انجام فعالیت‌های جدید و پذیرش و حمایت از آنها، امکان‌پذیر است.
نگارنده:
آقای انصار خوگر، کارشناس ارشد سلامت روان
ویراستار علمی:
خانم فرنوش طاهری، روان‌درمانگر و کاندیدای دکتری نخصصی روانشناسی
منابع:
https://www.psychologytoday.com/us/blog/shyness-is-nice/201812/5-reasons-people-have-low-self-confidence
https://repository.lib.fit.edu/bitstream/handle/11141/2534/PERKINS-DISSERTATION-2018.pdf
راه‌های تماس با ما:
