اعتماد به نفس در نوجوانان؛ علائم، دلایل و افزایش
در این مطلب میخواهیم در رابطه با اعنماد به نفس برای نوجوانان صحبت کنیم. در ابتدا برای بررسی عوامل مؤثر در شکل‌گیری اعتماد به نفس در نوجوانان، لازم است، معنی اعتماد به نفس را بدانیم.
عوامل مؤثر بر شکل گیری اعتماد به نفس در نوجوانان
نوجوانی یک مرحله مهم از زندگی است که افراد در آن آشفتگی و بی ثباتی جسمی و روانی را تجربه می‌کنند؛ از این رو، این دوره از رشد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا علاوه بر بلوغ و تغییرات جسمانی، شخصیت نوجوانان درحال شکل گیری است. در واقع نوجوانی نقطه عطفی برای تشکیل هویت است. با توجه به این تغییرات مهم در این مرحله از زندگی، محیط خانواده و نقش والدین در ایجاد و افزایش اعتماد به نفس بسیار مؤثر و حیاتی است.
والدین با حمایت خود می‌توانند تأثیر عمیق و مهمی در شکل گیری هویت نوجوان و عبور از این مرحله داشته باشند. میزان باور والدین نسبت به فرزند نوجوان خود، تأثیر مستقیمی بر ادراک او نسبت به توانمندی‌های خویش و اعتماد به نفس وی خواهد داشت. مسائل مختلفی که در رفتارها و ارتباطات داخل محیط خانواده در مغز فرد ثبت میشود، تماما بر روی خود باوری نوجوان و شکل گیری اعتماد به نفس او نقش دارند؛ برای مثال پیام‌ها و رفتارهای کلامی و غیر کلامی، مقایسه‌هایی که در خانواده با خواهر و برادر صورت می‌گیرد و اینکه او را به‌عنوان فردی توانمند در خانواده قبول دارند یا خیر.
در تأیید مطالب فوق می‌توان گفت، محیط خانواده و روابط خانوادگی بیشترین تاثیر را در شکوفایی و سلامت روان نوجوان دارد. روابط مثبت و محیط سالم خانوادگی به نوجوان کمک می‌کند تا احساس امنیت و محبوبیت کند. رابطه سالم با والدین بر رشد مغز، درک واقع بینانه از مهارت‌ها و توانایی‌ها، ایجاد استقلال، مسئولیت پذیری و اعتماد به نفس تأثیر بسزایی دارد. نوجوانانی که مهارت‌های ارتباطی سالم را در محیط خانواده می‌آموزند، با احتمال بیشتری، روابط سازنده با همسالان خود را تجربه می‌کنند و به افرادی با اعتماد به نفس تبدیل می‌شوند.
اعتماد به نفس چیست
اعتماد به نفس به معنی اعتماد و باور به توانمندی‌ها و قابلیت‌های خود است. میزان باور فرد به مهارت‌ها و توانمندی‌هایش، تعیین‌کننده میزان اعتماد به نفس او است. اعتماد به نفس نگرشی است که به فرد امکان می‌دهد نسبت به خود دیدگاهی رضایت بخش داشته باشد و در عین حال، به خود واقع بینانه نگاه کند.
داشتن اعتماد به نفس در بیان و ابراز خود در روابط بین فردی تأثیر بسزایی دارد. افراد دارای اعتماد به نفس به توانایی‌های خود اعتماد دارند و معتقد هستند که توان مدیریت زندگی خود را دارند و در حد استعداد و توانایی خود، قادر هستند به اهداف برنامه‌ریزی شدۀ خود برسند؛ لذا خودکار آمدی از ویژگی‌های افراد با اعتماد به نفس بالا است.
در همین راستا، اعتماد به نفس در نوجوان به معنی داشتن دید و باور واقع بینانه نسبت به توانمندی‌های خود است که تأثیر مثبتی بر روی رفتار، شخصیت و باورهای او دارد و باعث میشود بتواند در آینده اهداف خود را با قدرت بیشتری پیگیری کند و شخصیتی قوی و توانمند داشته باشد.
دلایل اهمیت اعتماد به نفس در نوجوانان
همان گونه که می‌دانیم دوران نوجوانی بسیار دوره حساسی است و دوره بلوغ و تحول جنسی و فیزیولوژیکی نوجوان است. فرد با ورود به نوجوانی تغییر و تحولات جسمانی و روانی گسترده و متفاوت از دوران کودکی را تجربه می‌کند.
تحقیقات نشان داده است که در دوره نوجوانی، قشر پیش پیشانی که مسئول تصمیم گیری و برنامه ریزی برای انسان است، نسبت به بادامه (آمیگدال)، به‌عنوان مرکز تجربه عواطف و هیجانات، رشد کندتری دارد. این بدان معناست که نوجوان در این برهه زمانی در معرض احساسات و تصمیم‌های عاطفی بیشتری قرار دارد. که بدون مدیریت صحیح می‌تواند عامل مهم آسیب برای نوجوان باشد. یکی از روش‌های مدیریت هیجان به‌طور غیر مستقیم می‌تواند اعتماد به نفس و حل مسائل در سایه آن باشد.
اعتماد به نفس، بسیار به نوجوان در رویارویی با چالش‌ها، تردیدها، نارضایتی‌ها و فراز و نشیب‌های این دوره بحرانی کمک می‌کند و او را یاری می‌دهد تا بتواند روابط، احساسات، فشارهای رقابتی همسالان و سطح توقع دیگران را به نحو صحیحی مدیریت و راهبری کند و با برقراری روابط بهتر و غنی تر به فردی تأثیرگذار تبدیل شود. نوجوان دارای اعتماد به نفس کافی نیاز به تأیید دیگران برای اثبات خود ندارد و در دام تأیید همسالان برای دست زدن به کارهای خطرناک مانند مصرف مواد مخدر و غیره قرار نمی‌گیرد.
علائم اعتماد به نفس پایین در نوجوانان
کمبود اعتماد به نفس در نوجوانان می‌تواند با علائم زیر همراه باشد:
- عدم برقراری رابطه رضایت‌بخش با دیگران
- وابستگی بیش ازحد
- نارضایتی دائمی از خود
- کناره‌گیری از پذیرش مسئولیت
- ناامیدی در برابر شکست و ادامه ندادن فعالیت‌ها
- ناتوانی در” نه گفتن” به دیگران
- اهمیت دادن بیش‌ازحد نسبت به نظر دیگران
- پایین بودن سطح انگیزه و علاقه برای آغاز فعالیت‌ها
از دیگر نشانه‌های پایین بودن اعتماد به نفس در نوجوانان می‌توان به عملکرد تحصیلی ضعیف، ترک تحصیل، فعالیت جنسی زودهنگام، رفتار قانون گریزانه، گرایش به مصرف الکل و مواد مخدر، غذا خوردن نا منظم و غیره اشاره کرد. اعتماد به نفس پایین تجربه‌ای ناخوشایند است که می‌تواند به شدت به زندگی یک نوجوان آسیب برساند.
راهکارهای افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان
۱ تشویق و تحسین:
والدین می‌توانند با تشویق و تحسین نوجوان در انجام امور، نقش مؤثری در افزایش اعتماد به نفس او داشته باشند. تشویق به جا و به موقع در مورد توانایی‌های یک نوجوان و بازخورد مثبت دربرابر انجام کارها و توانمندی‌های او، نقش بسزایی در ایجاد و افزایش اعتماد به نفس وی دارد.
۲ برخورد محترمانه:
والدین لازم است توجه داشته باشند که نوجوانان را همواره با احترام مورد خطاب قرار دهند و از لحن و اهانت آمیز و تحقیرکننده استفاده نکنند. توجه به مشکلات و نگرانی‌های یک نوجوان و برخورد محبت آمیز و آمیخته با احترام با او در ایجاد و شکل گیری اعتماد به نفس نقش بسیار مهمی خواهد داشت.
۳ سرزنش نکردن:
انتقاد از نوجوان باعث کاهش اعتماد به نفس در او میشود. اگر به عنوان والدین با موردی درگیر هستید که با نوجوانتان موافق نیستید، بدون اینکه نوجوان را مورد تمسخر قرار دهید درباره آن موضوع با او آرام و محترمانه صحبت کنید. سعی کنید که به طور سازنده گفت و گو کنید.
۴ کمک به کشف استعدادها و شناخت خود:
یکی از کمک‌های مهم والدین، ایجاد فضایی مناسب، آموزنده و امن برای نوجوانان، در جهت شناخت توانمندی‌ها و تمرکز بر نقاط قوت خویش است. نوجوان باید بیاموزد با تمرکز بر روی نقاط قوت خود و کشف توانمندی‌هایش می‌تواند نتایج مطلوب خود را خلق کند. خلق نتایج باعث ایجاد اعتماد به نفس در وی خواهد شد. اشتباه رایج در این مسیر، مقایسه نوجوان با همسالانش است. نوجوان لازم است به جای مقایسه خودش با همسالانش بر نقاط قوت و توانمندی های خود متمرکز شود. مقایسه با دیگران بر اعتماد به نفس او تاثیر منفی خواهد داشت.
۵ آموزش مهارت‌های اجتماعی و دوست یابی:
یکی دیگر از نقش‌های والدین در ایجاد اعتماد به نفس در فرزند نوجوان، آموزش مهارت‌های روابط اجتماعی و دوست یابی است. آموزش مهارت‌های دوستیابی مشتمل بر مواردی همچون احترام در روابط، پذیرش افراد مختلف و درک متقابل در روابط را والدین باید به نوجوانان بیاموزند. همچنین آموزش نه گفتن به خواسته‌هایی که مطابق سلیقه و میل او نیست. این مسئله یکی از مهمترین عوامل در ایجاد اعتماد به نفس و احترام به خود در نوجوان است. این مهارت به نوجوان کمک می‌کند تا بتواند در روابط خود صحیح عمل کند و نه گفتن صحیح را در مواقع ضروری بیاموزد.
۶ حمایت و عشق بی قید و شرط والدین:
اینکه نوجوان بداند که در هر صورتی در نزد خانواده و والدین پذیرفته شده است و هیچگونه اشتباهی تاثیری بر میزان عشق و علاقه یا از دست دادن حمایت خانواده در روابط بین فردی آنها ندارد. به او کمک می‌کند که با اعتماد به نفس و بدون ترس، تصمیم گیری کند و روابط سالمی را پایه گذاری نماید.
۷ ایجاد فضای امن جهت راحت صحبت کردن:
لازم است که والدین با نوجوان خود رابطه دوستی برقرار کنند و با ایجاد فضای امن و راحت و گوش دادن به صحبت‌هایش، به او احساس ارزشمندی بدهند. این احساس ارزشمندی در ایجاد اعتماد به نفس او نقش بسزایی خواهد داشت.
۸ نظر خواهی و مشورت با نوجوانان:
نظر خواهی و دخیل کردن نوجوانان در امور زندگی و مشارکت دادن و مشورت با آنها در حل مسائل به نوجوان احساس مهم و مفید بودن می‌دهد. این کار به ایجاد یا افزایش اعتماد نفس او کمک شایانی می‌کند.
کلام پایانی
در جمع بندی مطالب فوق می‌توان گفت، اعتماد به نفس و ایجاد آن در یک نوجوان، با درصد بسیار بالایی وابسته به والدین و محیط خانوادگی که نوجوان در آن رشد می یابد، است. لذا آموزش والدین و آگاهی دادن به آنها در مورد اهمیت نقش آنها در تربیت و رشد نوجوان سالم و دارای اعتماد به نفس، می‌تواند گام موثری در بالابردن سطح سلامت روان جامعه باشد.
نگارنده: خانم مهناز برزنی رام
ویراستاران: خانم شکوه شیروانیان، کارشناس ارشد روانشناسی عمومی
خانم فرنوش طاهری، روان‌درمانگر و کاندیدای دکتری نخصصی روانشناسی
راه‌های تماس با ما:
