روانشناسی صنعتی سازمانی چیست؟
روانشناسی، مطالعۀ علمی رفتار و فرآیندهای روانی است. روانشناسان با استفاده از شیوه‌های منظم علمی، چگونگی و چرایی رفتار و فرآیندهای اندیشه را بررسی می‌کنند. روانشناسی صنعتی سازمانی یکی از زیر مجموعه‌های رشتۀ روانشناسی است که رفتارهای انسان را در محیط کار مطالعه میکند. هدف روانشناسی صنعتی سازمانی، این است که از طریق پیشرفت دانش رفتار انسانی، عملکرد کارمندان و سازمان‌ها را افزایش دهد.
اهداف روانشناسی صنعتی سازمانی
روانشناسی صنعتی سازمانی دو هدف دارد:
- پژوهش به منظور افزایش دانش و درک ما از رفتار کاری انسان.
- به کارگیری دانش برای بهبود رفتار کاری، محیط کار و شرایط روانشناختی کارمندان.
هدف علمی روانشناسی صنعتی و سازمانی مطالعه و درک تمام جنبه‌های رفتار در محیط کار است. بنابراین مطالعۀ رفتار کاری یک مقولۀ چند رشته‌ای است. روانشناسان صنعتی سازمانی تنها افراد متخصصی نیستند که رفتار کاری را مورد مطالعه قرار می دهند، بلکه محققان دیگری نیز در حوزههای مدیریت، جامعه شناسی، علوم سیاسی، ارتباط سازمانی، اقتصاد و روانشناسی اجتماعی در این زمینه فعالیت می‌کنند. به همین خاطر لازم است روانشناسان صنعتی سازمانی از پیشرفت‌های جدید در سایر رشته‌ها نیز خبر داشته باشند.
حوزههای مورد مطالعه و فعالیت روانشناسی صنعتی و سازمانی
روانشناسی صنعتی سازمانی، حوزههای مختلفی را مورد بررسی قرار میدهد. این حوزه از روانشناسی، نحوۀ انتخاب و استخدام کارمندان، چگونگی کارآموزی و پیشرفت، عملکرد شغلی کارگران و کارمندان را مطالعه میکند. همچنین عواملی مانند انگیزه کاری، رضایت شغلی و استرس‌های کاری که بر فرآیندهای روانشناختی مبتنی هستند نیز در این زمینه بررسی می‌شوند. در این حوزه از روانشناسی، فرآیندهای گروهی در محیط کار مانند روابط موجود بین سرپرستان و زیردستان، نحوه هماهنگی کارگران برای انجام کارها، ساختارهای سازمانی و چگونگی تأثیر محیط فیزیکی و شرایط روانی بر رفتار کارگران مورد توجه قرار می‌گیرد.
وضعیت روانشناسی صنعتی و سازمانی درحال حاضر
در حال حاضر روانشناسی صنعتی و سازمانی به‌عنوان یکی از رشته‌های روانشناسی، در حال رشد است و برای درک بیشتر کارگران، محیط کار و رفتار کاری اطلاعات مهمی را در اختیار متخصصین این حوزه قرار میدهد. در حالی که روانشناسان صنعتی و سازمانی به بهبود رفتار در محیط کار کمک میکند، پیشرفت در دنیای کار متقابلاً در روانشناسی صنعتی سازمانی تاثیر میگذارد. برای درک این مسأله، چهار جریان اصلی دنیای کار را مورد بررسی قرار می‌دهیم که در سرنوشت روانشناسی صنعتی سازمانی در زمان حاضر و آینده اهمیت دارند.
جریان اول: ماهیت در حال تغییر کار
مشاغل و سازمان‌ها به سرعت تغییر می‌کنند و توسعه می‌یابند. بسیاری از مشاغل به طور روز افزون متناسب با پیشرفت تکنولوژی پیچیده می‌شوند و نیاز آن‌ها به کارمندانی که بتوانند اطلاعات بیشتری را پردازش کنند و بتوانند بهتر تصمیم گیری کنند؛ بیشتر می‌شود.
جریان دوم: تاکید بیشتر روی منابع انسانی
بازار کار در چند سال گذشته با کمبود نیروی ماهر روبرو بوده است؛ از این رو، سازمان‌ها برای جذب و نگهداری نیروی کار مفید و ماهر رقابت می‌کنند. به همین علت لازم است حوزه‌هایی مانند استخدام و مراحل گزینش، کارآموزی، آموزش کارمندان قدیمی و رشد و توسعه فردی مورد توجه قرار گیرند.
جریان سوم: افرایش تنوع در نیرو کار:
با توجه به ورود نیروهای مختلف کار، مخصوصا ورود خانم‌ها به بازار کار و همچنین حضور افراد با فرهنگ و نژادهای متنوع در کنار یکدیگر، چالش‌های جدیدی را در سازمان ها و بازار کار ایجاد کردهاست.
جریان چهارم: گسترش تجارت جهانی:
با توجه به گسترش تجارت جهانی، بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌ها که قبلاً به صورت محلی کار می‌کردند، در حال حاضر به تجارت در عرصه جهانی روی آورده‌اند؛ این عامل، منجر می‌شود برای تعاملات بین المللی و رفع چالش‌های جدید، به بررسی‌ها و آموزش‌های بیشتری نیاز باشد. به عنوان مثال یک مدیر و رئیس موفق لازم است از مسائل جهانی آگاه باشد، فرهنگ‌های دیگر را بشناسد و به آن‌ها احترام بگذارد تا بتواند با افراد فرهنگ‌های مختلف کار کند.
زمینه‌های پژوهشی روانشناسی صنعتی و سازمانی در یک نگاه:
به طور خلاصه و در یک نگاه کلی، روانشناس صنعتی سازمانی در یک سازمان، در این زمینه‌ها اثر میگذارد.
- مسائل کارمندی شامل: تحلیل مشاغل، استخدام کارمند، کارآموزی و ارتقاء کارمندی، ارزشیابی عملکرد کارمند
- عوامل روانشناختی اثرگذار در شغل شامل: انگیزش، رضایت شغلی، کیفیت زندگی و استرس کاری
- مسائل سازمانی مانند مدل‌ها و جریان‌های ارتباطی در سازمان
- فرآیندهای گروهی در سازمان‌های کاری مانند تعریف گروه‌های کاری، نقش‌ها و هنجارها
- آموزش و توسعۀ راهبری: مانند تعریف راهبر، نظریه‌های راهبری، مدل‌های تصمیم گیری، رشد و توسعه راهبری در سازمان
- ساختار سازمانی، فرهنگ سازمانی و توسعۀ سازمانی
- مسائل مربوط به محیط کار مانند: عوامل انسانی در طراحی کار، شرایط کار و حفاظت و ایمنی در کار
معرفی کتاب در زمینۀ روانشناسی صنعتی و سازمانی
کتاب زمینۀ روانشناسی صنعتی سازمانی نوشته رونالد ریجو، کتابی دانشگاهی است که نظریه‌های کلاسیک و نظریه‌های پژوهشی را به همراه پیشرفت‌ها و نوآوری‌ها جمع‌آوری کرده است. این کتاب اثری کامل و چالش برانگیز برای دانشجویان روانشناسی است. در این کتاب بر پیوندهای میان نظریه و عمل تاکید شده است. سومین ویرایش کتاب با استفاده بیش از ۱۵۰۰ منبع گوناگون، مسائل و موضوعات حیاتی و حساسی چون محیط کار، ارزیابی ۳۶۰ درجه ای، رشد جهانی شدن، کوچک‌ترکردن ابعاد سازمان و نظارت کامپیوتری را بررسی کردهاست.
نگارنده:
آقای مهدی مظلومی ثانی کارشناس ارشد روانشناسی صنعتی سازمانی
ویراستار علمی:
خانم شکوه شیروانیان، کارشناس ارشد روانشناسی عمومی
راه‌های تماس با ما:
