روانشناسی شناختی چیست؟ کاربرد روانشناسی شناختی در زندگی
روانشناسی شناختی، حوزه‌ای است که به طور علمی چگونگی فکر کردن انسان را مطالعه می‌کند. این شاخه از روانشناسی، به انواع بی شماری از پردازش‌های ذهنی مانند تفکر، زبان، توجه و ادراک می‌پردازد. در این مقاله تعریف روانشناسی شناختی، تاریخچه، تحقیقات کنونی و کاربردهای عملی آنها در زمینۀ روانشناسی شناختی و حوزه‌های فعالیتی که در این زمینه وجود دارد، آورده شده است.
تعریف روانشناسی شناختی
روانشناسی شناختی فرآیندهای ذهنی درونی (هر آنچه که در مغز می‌گذرد) از جمله ادراک، تفکر، حافظه، توجه، زبان، حل مسئله و یادگیری را مطالعه می‌کند. شناخت چگونگی تفکر و پردازش اطلاعات به محققان کمک کرده است تا درک عمیق‌تری از کارکرد مغز انسان داشته باشند. همچنین روانشناسان، از طریق این علم، توانسته‌اند به افراد در مواجهه با مشکلات روانی‌شان، کمک کنند. به عنوان مثال محققان با دانستن اینکه توجه، فرآیندی انتخابی است و منبع محدودی دارد؛ توانسته‌اند راه‌های آسان‌تری برای بهبود تمرکز و توجه افراد مبتلا به مشکلات توجه، پیدا کنند.
موضوعات موجود در روانشناسی شناختی
روانشناسان شناختی در مورد پردازش‌های فکری به موضوعات بی‌شماری دست پیدا کرده‌اند؛ برخی از آنها عبارتند از:
- توجه
- رفتارهای انتخابی
- تصمیم‌گیری
- فراموشی
- پردازش اطلاعات
- فراگیری زبان
- حافظه
- حل مسأله
- ادراک گفتار
- ادراک دیداری
تاریخچه روانشناسی شناختی
با وجود این روانشناسی شناختی، یکی از حوزه‌های نسبتاً جوان روانشناسی است، با سرعت زیادی رشد کرده و به یکی از محبوب‌‌ترین زیر مجموعه‌های علم روانشناسی تبدیل شده است. روانشناسی شناختی در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۷۰ برجسته‌تر شد. قبل از این دوره، رفتارگرایی، در روانشناسی رویکرد مهمی محسوب می‌شد. اما بعدها، محققان به جای پرداختن به رفتار به صورت مستقل، نسبت به پردازش‌های درونی تآثیر گذار بر رفتار، گرایش بیشتری پیدا کردند. این تغییر، منجر به انقلاب شناختی در روانشناسی شد. در طول این دوره، تحقیقات گسترده‌ای در مورد موضوعاتی مانند حافظه، توجه و فراگیری زبان آغاز گردید. در سال ۱۹۶۷، روانشناسی به نام اولریک نیسر، اصطلاح روانشناسی شناختی را مطرح کرد و آن را مطالعۀ فرآیندهای منتهی به ادراک، تبدیل، ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات تعریف کرد.
تحقیقات کنونی در زمینۀ روانشناسی شناختی
روانشناسی شناختی، شاخۀ گسترده و متنوعی است که بسیاری از جنبه‌های زندگی روزانه را در بر می‌گیرد. تحقیقات حاصل از این حوزه، کاربردهای عملی بی‌شماری مانند مقابله با اختلالات حافظه، عملکرد بهتر در تصمیم گیری، بهبود آسیب مغزی، درمان اختلالات یادگیری و تنظیم برنامۀ آموزشی به منظور بهبود یادگیری داشته است. تحقیقات کنونی در زمینۀ روانشناسی شناختی، نقش سازنده‌ای در درمان بیماری‌های روانی، آسیب‌های مغزی تروماتیک و بیماری‌های تحلیل برندۀ مغزی ایفا کرده است. به کمک روانشناسان شناختی، می‌توانیم برای اندازه گیری توانایی‌های ذهنی، کشف راهبردهای جدید برای مبارزه با مشکلات حافظه و رمز گشایی از عملکرد مغز راه‌های بهتری بیابیم؛ همۀ این موارد، در نهایت تآثیر بسزایی بر درمان اختلالات شناختی دارند. شاخه‌های روانشناسی شناختی به سرعت در حال رشد هستند و به ما کمک می‌کنند تا تأثیرات فراوان پردازش‌های ذهنی بر سلامت و زندگی روزانه را درک کنیم.
رویکرد شناختی در عمل
شاخۀ روانشناسی شناختی علاوه بر ارتقاء درک ما از چگونگی کارکرد مغز، بر رویکردهای سلامت روان نیز تاثیرگذار بوده است. پیش از دهۀ ۱۹۷۰، بسیاری از درمان‌ها در حوزۀ سلامت روان، بر رویکردهای روانکاوی، رفتاری و انسان گرایانه متمرکز بودند. “انقلاب شناختی” بر درک نحوۀ پردازش اطلاعات توسط افراد و چگونگی تأثیر الگوهای تفکر بر پریشانی روانشناختی تمرکز بیشتری داشت. به کمک تحقیقات انجام شده در این زمینه، رویکردهای نوین درمانی به منظور درمان افسردگی، اضطراب، فوبیا و دیگر اختلالات روانی گسترش پیدا کردند. درمان شناختی رفتاری(CBT) و رفتار درمانی عقلانی هیجانی(REBT)، روش‌هایی هستند که در آنها، درمانجو و درمانگر بر شناخت‌ها و افکار برجسته‌ای که به پریشانی‌های روانی منجر می‌شوند؛ تمرکز می‌کنند.
مشاغل در زمینۀ روانشناسی شناختی
بسیاری از روانشناسان شناختی در زمینۀ پژوهش، تخصص دارند و در دانشگاه‌ها و مراکز دولتی فعالیت می‌کنند. با این حال بسیاری دیگر از روانشناسان شناختی، در بیمارستان‌ها، کلینیک‌های سلامت روان یا مطب‌های خصوصی به صورت بالینی، با درمانجویانی کار می‌کنند که در پردازش‌های ذهنی مختلف با چالش مواجه هستند.
مواردی که باید به یک روانشناس شناختی مراجعه شود:
- بیماری آلزایمر، زوال عقل یا فقدان حافظه
- درمان ضربۀ مغزی
- درمان شناختی برای یک وضعیت روانی سالم
- مداخلات برای ناتوانی‌های یادگیری
- مسائل ادراکی یا حسی
- گفتار درمانی یا درمان اختلالات زبان
روانشناسان شناختی به افرادی که در پردازش‌های ذهنی دچار مشکل هستند، می‌توانند کمک کنند. آمیختگی توانایی‌های شناختی مثل توجه و حل مسئله با افراد، باعث می‌شود که افراد اهمیت چندانی برای این توانایی‌ها قائل نشوند؛ اما بروز اختلالات در این توانایی‌های شناختی می‌تواند در جنبه‌های مختلف زندگی مشکل ساز شود. مشکلات توجه، منجر به از بین‌رفتن تمرکز در محیط‌های شغلی و مدرسه می‌شوند. حتی مشکلات حافظه‌ای خفیف نیز می‌تواند زندگی روزمره را مختل سازد. افکار منفی نیز مخل سلامتی و شادکامی هستند. همه افراد در برهه‌هایی از زندگی تفکرات منفی را تجربه خواهند کرد؛ اما ممکن است برخی افراد طوری در این الگوهای فکری بدبینانه، غرق شوند که عملکرد آنها را تحت تأثیر قرار دهد. نشخوارهای ذهنی منجر به افزایش سطح استرس، بدبینی، خود تخریبی و درماندگی آموخته شده می‌شوند . روانشناسان شناختی، افراد را در یافتن راه‌هایی برای مواجهه و غلبه بر این مشکلات قادر می‌سازند. درمان‌های مبتنی بر تحقیقات شناختی به افراد کمک می‌کنند تا طرز فکر منفی خود را تغییر دهند و آنها را با تفکرات مثبت‌تر و واقعی‌تر جایگزین کنند.
مبدع روانشناسی شناختی
اولریک نیسر بنیان گذار روانشناسی شناختی است. وی اولین کسی بود که روانشناسی شناختی رعنوان یک رشته معرفی کرد. وی ابتدا به حوزۀ ادراک و حافظه علاقه داشت؛ اما به گفتۀ او همه جنبه‌های فکری و رفتاری انسان با مطالعه حوزۀ شناخت در ارتباط هستند. درسال ۱۹۶۷ کتابی به عنوان “روانشناسی شناختی خود” توسط نیسر منتشر شد که نقش گسترده‌ای در پیشرفت و استحکام روانشناسی شناختی ایفا کرد. پس از منتشر شدن این کتاب، اولریک نیسر لقب پدر روانشناسی شناختی را دریافت کرد.
نقشه شناختی در روانشناسی چیست؟
نقشه شناختی به بازنمایی ذهنی از محیط اشاره دارد که می‌تواند به وسیلۀ مشاهده و همچنین آزمون و خطا شکل گیرد. این نقشه‌های شناختی به افراد در جهت دهی و تنظیم خود با محیط کمک می‌کند.
تفاوت عصب شناسی شناختی با روانشناسی شناختی چیست؟
با وجود شباهت‌های میان عصب شناسی شناختی و روانشناسی شناختی، لازم است تفاوت‌های اساسی بین این دو حوزه مورد توجه قرارگیرد. روانشناسی شناختی بر چگونگی پردازش تفکر تمرکز دارد، در حالی که عصب شناسی شناختی بر یافتن ارتباط بین تفکر و فعالیت های اختصاص یافتۀ مغز متمرکز است. عصب شناسی شناختی چگونگی پردازش اطلاعات را از منظر زیست شناسی مورد توجه قرار می‌دهد.
ارتباط میان روانشناسی شناختی و روانشناسی تجربی چگونه است؟
روانشناسی شناختی شکلی از روانشناسی تجربی است. روانشناسان شناختی از روش‌های تجربی برای مطالعۀ پردازش‌های ذهنی درونی استفاده می‌کنند که نقش مهمی در رفتار دارد.
مترجم:
خانم صدف کارایی
ویراستار علمی:
خانم فرنوش طاهری، روان‌درمانگر و کاندیدای دکتری تخصصی روانشناسی
منبع:
https://www.verywellmind.com/cognitive-psychology-4157181
راه‌های تماس با ما
