اوتیسم چیست؟ علل، علائم و تشخیص اختلال طیف اوتیسم
اختلال طیف اوتیسم یک اختلال عصبی و رشدی است که بر چگونگی تعامل افراد با دیگران، ارتباط، یادگیری و رفتارشان تأثیر می‌گذارد. اگرچه اوتیسم می‌تواند در هر سنی تشخیص داده شود، اما به عنوان یک «اختلال رشدی» توصیف میشود. زیرا علائم معمولاً در دو سال اول زندگی ظاهر میشوند.
بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم اغلب:
- در ارتباط و تعامل با دیگران مشکل دارند.
- علایق و رفتارهای تکراری محدودی دارند.
- علائمی دارند که توانایی آنها را در مدرسه، کار و سایر حوزه‌های زندگی تحت تأثیر قرار می‌دهد.
اوتیسم به عنوان یک اختلال “طیفی” شناخته میشود. زیرا تنوع و شدت علائم در افراد مختلف، متفاوت است. افراد در هر جنسیت، نژاد، قومیت و وضعیت اقتصادی ممکن است به اختلال طیف اوتیسم مبتلا شوند. اگرچه اوتیسم می‌تواند یک اختلال مادام العمر باشد؛ درمان‌ها و خدمات می‌توانند علائم و عملکرد روزانه فرد را بهبود بخشند.
علائم و نشانه‌های اختلال طیف اوتیسم
فهرست زیر برخی از نمونه‌های رایج انواع رفتارها را در افراد طیف اوتیسم نشان می‌دهد. همه افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم تمام این رفتارها را نشان نمیدهند، اما بیشتر آنها چند مورد از رفتارهای زیر را دارند:
رفتارهای ارتباطی/تعاملی اجتماعی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تماس چشمی کم یا نامنظمی با دیگران دارند.
- به نظر می رسد که در حال صحبت با افراد، به آنها نگاه نمی کنند یا به آنها گوش نمی دهند.
- علائق، احساسات یا لذت از اشیاء و فعالیت‌ها را به ندرت با دیگران در میان می‌گذارند.
- در ۹ ماهگی هنگامی که فردی نام آنها را صدا می زند یا درخواستی از آنها دارند پاسخی نمیدهند یا به کندی پاسخ می دهند.
- در ۱۲ ماهگی از حرکات و اشارات کمی استفاده می کنند یا اصلاً استفاده نمی کنند. (مثلاً برای خداحافظی دست تکان نمیدهند)
- در گفتگوهای دوطرفه مشکل دارند.
- اغلب در مورد موضوع مورد علاقه خود صحبت می کنند؛ بدون اینکه بدانند طرف علاقه‌ای به بحث دارد یا نه، یا حتی فرصتی برای پاسخگویی به آنها بدهند.
- حالات چهره آنها با آنچه که می گویند همخوانی ندارد. به طور مثال کودک به شما می گوید “من خیلی خوشحالم”، اما هنگام گفتن این عبارت، چهره اش بی تفاوت است.
- در صحبت کردن لحن غیرمعمولی دارند. که ممکن است مانند آواز خواندن باشد یا یکنواخت و روبات‌گونه به نظر برسد.
- درک دیدگاه دیگران یا پیش‌بینی و درک اعمال افراد مشکل دارند.
- در تطبیق رفتار خود با موقعیت‌های اجتماعی مشکل دارند.
- متوجه ناراحتی و آسیب دیدن دیگران نمی شود.
- در انجام بازی‌های خیالی یا دوست‌یابی مشکل دارند. کودکان معمولا در سنین ۴۸ ماهگی بازی خیالی انجام می دهند. به طور مثال وانمود می کنند مرد عنکبوتی هستند.
رفتارهای محدود کننده – تکراری افراد مبتلا به اوتیسم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- برخی رفتارها را تکرار کنند یا رفتارهای غیرمعمول داشته باشند. مانند تکرار کلمات یا عبارات که اکولالیا نامیده می شود.
- علاقه شدید و دائمی به موضوعات خاصی مانند اعداد و جزئیات داشته باشند.
- یه اشیاء متحرک یا قسمت‌هایی از اشیاء علاقه شدیدی نشان دهند یا شدیدا روی آن تمرکز کنند.
- از تغییرات اندک در برنامه ها و روال زندگی شدیدا ناراحت می شوند و تغییر حالت برایشان بسیار سخت است.
- نسبت به دیگران حساسیت کمتر یا بیشتری در برابر محرک‌های حسی مانند نور، صدا، لباس یا دما دارند.
- بدن و دست های خود را تکان می دهند یا به صورت دورانی به دور خود می چرخند.
اکثر افراد مبتلا به اوتیسم (ASD) ویژگی های مرتبط دیگری نیز دارند. این ویژگی ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تاخیر در مهارت های زبانی
- تاخیر در مهارت های حرکتی
- تاخیر در مهارت های شناختی یا یادگیری
- رفتار بیش فعال، تکانشی و یا بی توجهی
- صرع یا اختلال تشنج
- عادات غذایی غیرمعمول و مشکل در خواب
- مشکلات گوارشی (به عنوان مثال، یبوست)
- خلق و خوی غیرمعمول یا واکنش های احساسی
- اضطراب، استرس یا نگرانی بیش از حد
- فقدان ترس یا ترس بیشتر از حد انتظار
انواع سطوح اختلال اوتیسم
در طبقه بندی جدید، اوتیسم، به سه سطح مختلف طبقه بندی می شود که نشان می دهد فرد ممکن است به چه سطحی از حمایت نیاز داشته باشد.
- سطح اول: افراد در این سطح مهارت‌های زبانی و شناختی نسبتاً خوبی دارند. آنها ممکن است بتوانند مکالمات ساده‌ای برقرار کنند، اما همچنان مشکلات اجتماعی و ارتباطی داشته باشند.
- سطح دوم: افراد در این سطح معمولاً دارای زبان و ارتباطات محدودی هستند و به حمایت قابل توجهی نیاز دارند. مشکلات آنها آشکار است و ممکن است در ارتباط کلامی، داشتن علایق بسیار محدود و نشان دادن رفتارهای مکرر و تکراری خود را نشان دهد.
- سطح سه: این شدیدترین سطح است و افراد در انتهای طیف قرار دارند و به حمایت بسیار زیادی نیاز دارند. افراد در این سطح علائم مرتبط با هر دو سطح یک و دو را به شکل شدیدتری تجربه می کنند و ممکن است دچار اختلال دیگری نیز بشوند. آنها توانایی محدودی برای برقراری ارتباط و تعامل اجتماعی با دیگران دارند.
شیوع اختلال طیف اتیسم
در سال ۲۰۲۳، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا گزارش داد، طبق داده های سال ۲۰۲۰، تقریباً از هر ۳۶ کودک در این کشور، ۱ کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم تشخیص داده می شود. پسران چهار برابر بیشتر از دختران در معرض ابتلا به اوتیسم هستند. یک مطالعه تحقیقاتی انجام شده در ایران شامل یک گروه از ۳۱۰۰۰ کودک و نوجوان بین ۶ تا ۱۸ سال نشان داد که شیوع اوتیسم در کل نمونه ۰٫۱٪ (۱۰ در هر ۱۰۰۰۰) بود.
علت اختلال طیف اوتیسم چیست؟
علت دقیق این اختلال نامشخص است. احتمالاً ترکیب چندین عامل مختلف منجر به تغییر در نحوه رشد مغز قبل از تولد نوزاد میشود. قوی‌ترین شواهد نقش ژن‌های فرد را تأیید می‌کنند. سایر عوامل مانند مشکلات حین بارداری یا زمان تولد نیز ممکن است نقش داشته باشند.
شواهد علمی فعلی نشان می‌دهد چندین عامل ژنتیکی ممکن است به طور پیچیده‌ای خطر ابتلا به اوتیسم را افزایش دهد. برخی شرایط ژنتیکی خاص مانند سندرم ایکس شکننده و اسکلروز توبروز شناسایی شده‌اند؛ که خطر ابتلا به اوتیسم را به طور ویژه‌ای افزایش می‌دهند. برخی داروها مانند والپروئیک اسید و تالیدومید نیز هنگام مصرف در دوران بارداری با افزایش خطر ابتلا به اوتیسم همراه هستند. داشتن خواهر یا برادر مبتلا به اوتیسم نیز احتمال تشخیص این اختلال را در کودک افزایش می‌دهد. سن بالای والدین در زمان بارداری نیز با افزایش خطر ابتلا به اوتیسم مرتبط است. از سوی دیگر، ثابت نشده است که واکسن‌ها احتمال تشخیص اوتیسم را افزایش دهند و نژاد، قومیت یا وضعیت اجتماعی-اقتصادی نیز به نظر نمی رسد ارتباطی با افزایش یا کاهش احتمال ابتلا داشته باشد. پسران بیشتر از دختران، تشخیص اوتیسم دریافت می‌کنند، هرچند این نسبت با گذشت زمان در حال تغییر است.
اختلال طیف اوتیسم را چگونه تشخیص بدهیم؟
تشخیص اختلال طیف اوتیسم یکی از چالش برانگیزترین تشخیص‌ها در بین اختلالات دیگر است. زیرا آزمایش‌های پزشکی مانند آزمایش خون یا اسکن مغز، تاکنون نتوانسته اند برای تشخیص این اختلال مورد استفاده قرار گیرند. به جای آن، ارائه دهندگان خدمات بهداشتی بر اساس سابقه و رفتار فرد این اختلال را تشخیص می‌دهند.
اگرچه اختلال طیف اوتیسم می‌تواند در سنین ۱۵ تا ۱۸ ماهگی تشخیص داده شود؛ اما میانگین سن تشخیص حدود ۴٫۵ سالگی است و برخی افراد تا بزرگسالی تشخیص داده نمی‌شوند. تحقیقات نشان داده‌اند که مداخله زود هنگام می‌تواند تاثیر شگرفی در بهبودی داشته باشد.
متخصصان مختلفی از جمله برخی روانشناسان، متخصصان کودکان و نورولوژیست‌ها می‌توانند کار تشخیص را انجام دهند. برای تشخیص این اختلال، روانشناسان از چندین منبع اطلاعاتی استفاده می‌کنند:
- مصاحبه با فرد
- مشاهده رفتار فرد
- پرسشنامه ها
- آزمون‌های توانایی‌های شناختی و زبان
- آزمایش‌های پزشکی برای رد سایر بیماری ها
- مصاحبه با والدین، معلمان یا سایر بزرگسالانی که می‌توانند به سؤالاتی در مورد رشد اجتماعی، عاطفی و رفتاری بیمار پاسخ دهند.
درمان اختلال طیف اوتیسم
درمان قطعی برای اوتیسم وجود ندارد؛ اما با چندین شیوه مداخله مؤثر می‌توان عملکرد کودک را بهبود بخشید:
- تحلیل رفتار کاربر
- آموزش مهارت های اجتماعی
- گفتار درمانی
- کار درمانی
- آموزش مدیریت والدین
- خدمات آموزش ویژه
- دارو درمانی
در ادامه موارد بالا به صورت دقیق تری توضیح داده میشود
تحلیل رفتار کاربردی
این برنامه که به ABA هم شناخته می شود از معروف ترین مداخلات در زمینه اختلال طیف اوتیسم است، که شامل بررسی هدفمند چالش‌های عملکردی و رفتارهای نامناسب کودک است؛ تا با ایجاد یک برنامه رفتاری ساختارمند مهارت های سازگارانه آنها را افزایش داد و رفتارهای نامناسب را کاهش داد.
آموزش مهارت‌های اجتماعی
این آموزش در محیط‌های گروهی یا انفرادی انجام میشود و به کودکان مبتلا به اوتیسم در بهبود توانایی شان در مواجهه با موقعیت‌های اجتماعی کمک می‌کند.
گفتار درمانی
گفتار درمانی بر بهبود مهارت‌های زبانی و ارتباطی و درک زبان کودک افراد مبتلا به اوتیسم متمرکز است. این مهارت‌ها می‌توانند شامل تلفظ صحیح کلمات، فهم بهتر زبان، تولید جملات مناسب، یادگیری نحوه استفاده از زبان در موقعیت های اجتماعی و توانایی برقراری ارتباط موثر با دیگران باشند.
کاردرمانی
کاردرمانی در اوتیسم به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های روزمره زندگی مانند غذا خوردن و پوشیدن لباس را یاد بگیرند. همچنین باعث بهبود مهارت‌های حرکتی، اجتماعی، تمرکز و کاهش رفتارهای تکراری میشود. کاردرمانگران از بازی، فعالیت و حرکت برای کمک به یادگیری و پیشرفت این کودکان استفاده می‌کنند.
آموزش مدیریت والدین
در این روش والدین روش‌های مؤثری برای پاسخ به رفتارهای مشکل‌ساز و تشویق رفتارهای مناسب در کودک خود یاد می‌گیرند. گروه‌های حمایت از والدین به آنها در مقابله با استرس‌های فرزندپروری کمک می‌کند.
خدمات آموزش ویژه
تحت یک برنامه آموزش فردی که توسط مدرسه کودک ارائه میشود و کمبودهای ارتباطی – اجتماعی، علایق محدود و رفتارهای تکراری آنها را در نظر می‌گیرد؛ کودکان مبتلا به اوتیسم می‌توانند به بالاترین ظرفیت خود دست یابند. این شامل کلاس‌های ویژه روزانه برای کودکان کوچک تر به منظور رسیدگی به زبان، مهارت‌های اجتماعی و زندگی است.
دارو درمانی
یک روانپزشک می تواند کودک را از لحاظ افسردگی، اضطراب و تکانشگری ارزیابی کند. در صورت تشخیص روانپزشک، داروها می‌توانند مفید باشند. به عنوان مثال، تحریک‌پذیری مرتبط با اوتیسم می‌تواند با داروهایی مانند آریپیپرازول و ریسپریدون (دو داروی تأیید شده توسط اداره مواد غذایی و دارویی آمریکا برای تحریک پذیری مرتبط با اوتیسم) کاهش یابد.
درمان اختلالات همراه با اوتیسم
کودکان مبتلا به اوتیسم بیشتر از همسالان بدون اوتیسم دچار بی‌خوابی، اضطراب و افسردگی میشوند. آنها همچنین بیشتر دچار ADHD هستند. کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است دارای ناتوانی ذهنی هم باشند که نیاز است مداوا شود. با ارائه خدمات مناسب که شامل تمام موارد بالا به علاوه روان درمانی و یا درمان دارویی است، می‌توان مشکلات ناشی از این شرایط را کاهش داد.
درمان‌های جایگزین برای اختلال طیف اوتیسم
چندین مداخله تکمیلی و جایگزین شامل رژیم‌های غذایی ویژه و مکمل‌ها طی سالیان گذشته توسط والدین و مراقبانی که به دنبال راه‌هایی برای کمک به بهبود عملکرد کودک مبتلا به اوتیسم خود بودند، امتحان شده است. تاکنون شواهد قانع کننده‌ای برای توصیه قاطع هیچ یک از این مداخلات خاص یافت نشده است. تحقیقات در مورد این نوع مداخلات ادامه دارد و والدین و مراقبان علاقه‌مند باید در مورد آنها با پزشک کودک خود مشورت کنند.
اختلال اوتیسم در بزرگسالان
از آنجایی که اوتیسم یک اختلال مادام العمر است، علائم آن تا بزرگسالی ادامه دارد و افراد ممکن است همچنان با چالش‌هایی از جمله مشکل در برقراری ارتباط و تعامل اجتماعی، الگوهای محدود و تکراری در رفتار و علایق، مشکلات حسی و حرکتی، چالش‌های شغلی و اضطراب و افسردگی مواجه شوند.
در حال حاضر هیچ معیار تشخیصی اختلال طیف اوتیسم که مختص بزرگسالان باشد وجود ندارد. اما معیارهای فعلی DSM-5 را می توان برای این گروه سنی تطبیق داد و استفاده کرد. پزشکان اساساً بزرگسالان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم را از طریق یک سری مشاهدات و تعاملات حضوری تشخیص می دهند. آنها همچنین علائمی را که شخص گزارش می کند در نظر می گیرند.
تحقیقات طولانی مدت که شامل پیگیری گروهی از افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم به مدت دو دهه است، نشان می دهد که میانگین امید به زندگی برای برخی از این افراد حدود ۳۹ سال است.
کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم از چه میزان هوشی برخوردارند؟
برخی کلیشه ها در مورد اوتیسم وجود دارد؛ از جمله این باور رایج که افراد مبتلا با این اختلال دارای قابلیت های فکری فوق العاده ای هستند. افراد مبتلا به اوتیسم می توانند باهوش باشند، اما خود اوتیسم افراد را باهوش تر نمی کند.
نتایج یک تحقیق در سال ۲۰۱۸ نشان داد که، ۳۱ درصد از این کودکان به عنوان کودکانی با ناتوانی ذهنی (IQ کمتر از ۷۰) دسته‌بندی شده‌اند، ۲۵ درصد در محدوده مرزی بین نرمال و ناتوانی ذهنی (IQ بین ۷۱ تا ۸۵) قرار داشتند، و ۴۴ درصد از آنها نمرات IQ در محدوده متوسط تا بالاتر از متوسط داشتند. (با IQ بیشتر از ۸۵) این اطلاعات نشان می‌دهد که توانایی فکری کودکان مبتلا به اوتیسم متنوع است و افراد ممکن است در محدوده‌های مختلفی از توانایی هوشی قرار گیرند.
البته برخی افراد در طیف اوتیسم ممکن است نقاط قوت زیادی داشته باشند، از جمله: توانایی یادگیری موضوعات با جزئیات و به خاطر سپردن اطلاعات برای مدت طولانی، یادگیری قوی دیداری و شنیداری و برتری در ریاضیات، علوم، موسیقی یا هنر.
تفاوت بین اوتیسم و ADHD چیست؟
پیش از این بسیار پیش آمده است که اوتیسم و ADHD به جای یکدیگر تشخیص داده شوند. با وجود اینکه این دو اختلال ویژگی‌های متفاوتی دارند، اما ممکن است همزمان در یک فرد بروز پیدا کند. تفاوت اصلی بین این دو وضعیت این است که اوتیسم به عنوان یک معلولیت شناخته میشود. زیرا تأخیر رشدی است، در حالی که ADHD یک اختلال عصبی است.
افراد مبتلا به اوتیسم می‌توانند به مدت طولانی روی یک چیزی که به آن علاقه دارند متمرکز شوند. در واقع الگوی نامتقارن تفکر آنها باعث میشود به راحتی نتوانند تمرکز خود را از یک فعالیت به یک کار دیگری انتقال دهند. از سوی دیگر افراد مبتلا به ADHD در تنظیم تمرکز خود مشکل دارند. آنها ممکن است به مدت کوتاهی روی یک فعالیت تمرکز افراطی داشته باشند؛ اما به طور کلی دامنه توجه محدودی دارند. حتی برای چیزهایی که از آنها لذت می‌برند. آنها بیشتر اوقات، سعی می‌کنند از هر موضوعی که نیاز به تمرکز دارد، اجتناب کنند.
کودکان مبتلا به اوتیسم به چیزهای خاصی مثل غذا، اسباب‌بازی‌ها، فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی علاقه‌مند می شوند و اغلب برای مدت زمان طولانی از این علایق لذت می برند. به عنوان مثال، کودک مبتلا به اوتیسم ممکن است علاقه مادام العمر به کارتون موش و گربه داشته باشد اما برای کودکان مبتلا به ADHD این کارها سخت است زیرا آنها انجام کارهای تکراری و طولانی مدت را دوست ندارند.
مشکلات مربوط به بیان احساسات و تنظیم هیجانی در افراد مبتلا به اوتیسم وجود دارد، اما در افراد مبتلا به ADHD به این شدت وجود ندارد. همچنین مهارت‌های اجتماعی بین افراد مبتلا به اوتیسم و ADHD متفاوت است. افراد مبتلا به اوتیسم در درک معنا و مفاهیم و اشارات مشکل دارند و ممکن است در ارتباط برقرار کردن با دیگران با مشکل مواجه شوند. کسانی که مبتلا به ADHD هستند ممکن است انجام فعالیت‌های تفریحی در موقعیت‌های اجتماعی برایشان دشوار باشد زیرا مشکل در یک جا نشستن و تمرکز دارند.
در صورتی که شما علائمی در کودکتان مشاهده می‌کنید که باعث نگرانی‌تان شده است، می‌توانید به متخصصین در زمینه کودکان مراجعه کنید. روانشناسان مجرب موسسه روانشناسی وفور می‌توانند ارزیابی کاملی از رفتارها و توانایی‌های کودکتان انجام دهند و شما را راهنمایی کنند.
نگارنده:
آقای انصار خوگر، کارشناس ارشد سلامت روان
ویراستار علمی:
آقای آرش وزیری، روان درمانگر و دانشجوی دکتری سلامت
راه‌های تماس با ما:
