سبک زندگی سالم نوجوانان و اثر سلامت روان بر روی آن
امروزه سلامت و سبک زندگی سالم نوجوانان به عنوان یک اصل اساسی برای رشد و پرورش نوجوانان اهمیت بسیار زیادی پیدا کرده است. نوجوانی دوره‌ای است که با تغییرات فیزیولوژیکی، روانی و اجتماعی گسترده‌ای همراه است و این تغییرات نیازمند مراقبت و توجه زیادی است. اتخاذ سبک زندگی سالم در این سنین بسیار حائز اهمیت است. زیرا در این دوره، نوجوانان به دنبال یافتن هویت و استقلال خود هستند و در معرض انواع فشارها و چالش‌های محیطی قرار می‌گیرند. در این دوران بسیار حساس، داشتن سبک زندگی سالم می‌تواند به نوجوانان کمک کند تا با موفقیت از این دوره گذر کنند و به سلامت جسمی و روانی خود دست یابند. از این رو، آگاهی دادن به نوجوانان در مورد اهمیت سبک زندگی سالم و راهکارهایی برای داشتن زندگی سالم‌تر در اولویت قرار دارد.
تعریف سبک زندگی سالم نوجوان
سبک زندگی سالم مجموعه‌ای از الگوهای رفتاری و عادت‌های روزمره است که منجر به ارتقای سلامت جسمی، روانی و اجتماعی نوجوان در کوتاه مدت و بلند مدت میشود. این الگوها شامل تغذیه متعادل، فعالیت بدنی کافی، الگوی مناسب استراحت و خواب، آموزش مهارت‌های زندگی، مدیریت استرس، داشتن روابط سالم، پرهیز از رفتارهای پرخطر مانند مصرف دخانیات و مشروبات الکلی و رعایت بهداشت فردی و اجتماعی است.
اهمیت سبک زندگی سالم نوجوانان
دوره نوجوانی برای سلامت جسمی و روانی آینده فرد بسیار پر اهمیت است؛ زیرا شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد عادت‌های به دست آمده در این دوره ممکن است تا بزرگسالی نیز ادامه یابد. به عنوان مثال، عادات سیگار کشیدن در دوران نوجوانی احتمال اعتیاد به دخانیات و دیگر موارد را در بزرگسالی افزایش می‌دهد و همچنین نوع غذای مصرفی در نوجوانی پیش بینی کننده نوع رژیم غذایی فرد در بزرگسالی است.
انتخاب سبک زندگی سالم نوجوانان
سبک زندگی سالم برای یک نوجوان بر اساس چند عامل شکل می‌گیرد:
۱- عوامل فردی:
عوامل فردی مانند شخصیت، اعتماد به نفس، عزت نفس، و ارزش های شخصی می‌تواند بر انتخاب سبک زندگی سالم تأثیر بگذارد. نوجوانانی که اعتماد به نفس و عزت نفس بیشتری دارند، تمایل بیشتری به انتخاب سبک زندگی سالم دارند.
۲- الگوها و عادت‌های خانوادگی:
عوامل خانوادگی مانند سبک فرزند پروری والدین، روابط خانوادگی و میزان حمایت اجتماعی خانواده می‌تواند بر انتخاب سبک زندگی سالم تأثیر بگذارد. نوجوانانی که والدینی حمایت کننده و انعطاف پذیر دارند، بیشتر به انتخاب سبک زندگی سالم روی می‌آورند.
۳- آموزش‌های مدرسه و جامعه:
آنچه نوجوان در مدرسه و جامعه در مورد تغذیه، بهداشت، روابط و … فرا می‌گیرد بر انتخاب‌های او تأثیر می‌گذارد.
۴- الگوها و هنجارهای اجتماعی:
همسالان و رسانه‌ها، الگوهایی را ترویج می‌کنند که ممکن است نوجوان تحت تأثیر آن ها قرار بگیرد و سبک زندگی خود را بر این اساس انتخاب کند.
۵- درک و آگاهی از سلامت:
میزان دانش و آگاهی نوجوان از تأثیرات سبک زندگی بر سلامتی تعیین کننده است.
در یک تحقیق، ۳۲ نوجوان پسر ایرانی ۱۱ تا ۱۸ مورد مصاحبه قرار گرفتند. یافته‌های تحقیق نشان داد نوجوانان معتقدند مقاومت در برابر خواسته‌های همسالان دشوار است؛ زیرا مورد تمسخر قرار می‌گیرند. همچنین ساختار قدرت در خانواده و اشکال در روابط بین افراد خانواده، ارضای حس کنجکاوی و ویژگی‌های شخصیتی از دیگر عوامل ایجاد سبک زندگی ناسالم بود.
دستیابی به استقلال اجتماعی نوجوانان
یکی از جنبه‌های مهم رشد در نوجوانی، دستیابی به استقلال اجتماعی است. استقلال اجتماعی فرآیندی است که در آن نوجوانان شروع به جدایی از خانواده و دوستان نزدیک خود می‌کنند و روابط جدیدی با افراد خارج از خانواده خود برقرار می‌کنند. این یک فرآیند طبیعی است که به نوجوانان کمک میکند تا هویت خود را شکل دهند و برای بزرگسالی آماده شوند.
علایم دستیابی به استقلال اجتماعی در نوجوانان کدام اند؟
برخی علائم نشان می‌دهند که یک نوجوان در حال دستیابی به استقلال اجتماعی است. این علائم عبارتند از:
- تغییر در روابط خانوادگی: نوجوانان ممکن است وقت کمتری با خانواده خود بگذرانند و بیشتر با دوستان خود باشند. آنها ممکن است شروع به مخالفت با والدین خود کنند یا قوانین خانواده را زیر پا بگذارند.
- تمایل به استقلال بیشتر: نوجوانان ممکن است بخواهند در تصمیم گیری‌های زندگی خود سهم بیشتری داشته باشند.
- تقویت روابط با دوستان: نوجوانان ممکن است شروع به برقراری روابط صمیمی‌تر با دوستان خود کنند و به دوستان خود بیشتر از اعضای خانواده اعتماد کنند.
والدین می‌توانند با اتخاذ رویکردی حمایتی، به نوجوانان کمک کنند تا به پذیرش و محبوبیت اجتماعی دست یابند. آنها می‌توانند نوجوانان را تشویق کنند تا در فعالیت‌های گروهی مانند ورزش‌های تیمی و انجمن‌های فرهنگی و هنری شرکت نمایند. همچنین باید به آنها در تقویت مهارت‌های ارتباطی و پذیرش تنوع‌های فردی کمک کرد. والدین باید روش‌های مدیریت استرس و عزت نفس را نیز به نوجوانان آموزش دهند. علاوه بر این، آنها باید الگوی مثبتی از رفتار اجتماعی مطلوب برای نوجوانان ارائه دهند.
والدین باید با دادن مسئولیت‌ها و آزادی‌های بیشتر و اعتماد به توانایی تصمیم‌گیری مستقل آنها، زمینه را برای افزایش استقلال نوجوانان فراهم کنند. البته همراه با این اعتماد سازی، راهنمایی و حمایت والدین در تصمیم‌گیری‌ها و تجربه‌های جدید نیز حائز اهمیت است.
اثر سلامت روان در سبک زندگی سالم نوجوانان
سلامت روان یکی از مؤلفه‌های مهم سبک زندگی سالم در دوران نوجوانی است. نوجوانان در معرض تنش‌ها و فشارهای عاطفی و روانی زیادی قرار دارند که می‌تواند سلامت روانی آنها را به مخاطره بیندازد. والدین و معلم‌ها می‌توانند با راهکارهایی مانند آموزش مهارت‌های مقابله با استرس، آموزش حل مساله، تقویت خود پنداره مثبت، تشویق به برقراری ارتباطات سالم با همسالان و کمک به حل مسائل و مشکلات به ارتقای سلامت روان نوجوانان کمک کنند.
سلامت روان عامل مهمی در بهزیستی نوجوانان است و می‌تواند تحت تأثیر عوامل زیادی از جمله رفتارهای روزمره باشد. کمک به اصلاح رفتارهای نوجوانان مطابق با الگوهای سبک زندگی سالم مانند خواب کافی، فعالیت بدنی، رژیم غذایی سالم و پرهیز از الکل و سیگار می‌تواند در ارتقای سلامت روان آنها مؤثر باشد.
سبک زندگی و رفاه نوجوانان
یک مطالعه به بررسی ارتباط بین سبک زندگی سالم و سلامت روان نوجوانان، با توجه به سطح خانواده آنها پرداخته است. نتایج نشان داد که سبک زندگی سالم با سلامت روان بهتر ارتباط مستقیم دارد. محققان دریافتند که خواب کافی، تغذیه سالم، فعالیت بدنی و عدم مصرف دخانیات با سلامت روان بهتر مرتبط است. همچنین نتایج این مطالعه حاکی از این بود که سلامت روان در نوجوانانی که از خانواده‌های دارای وضعیت اجتماعی-اقتصادی پایین هستند، نسبت به نوجوانانی از خانواده‌های دارای وضعیت اجتماعی-اقتصادی بالاتر، کمتر است. این مطالعه همچنین نشان داد که تفاوت‌های قابل توجهی در سبک زندگی و سلامت روان بین نوجوانان از دو وضعیت اجتماعی-اقتصادی ذکر شده وجود دارد.
به عنوان مثال، نوجوانان از خانواده‌های کم درآمد کمتر ورزش می‌کنند، کمتر صبحانه می‌خورند و سطح تحصیلات پایین‌تری دارند بنابراین نوجوانانی که از خانواده‌های کم درآمد هستند ممکن است به حمایت بیشتری برای رسیدن به سبک زندگی سالم و سلامت روان نیاز داشته باشند. محققان معتقدند که مداخلات سلامت روان باید بر سبک زندگی سالم برای نوجوانان از کلیه سطوح خانوادگی متمرکز باشد.
افزایش اعتماد به نفس در سبک زندگی سالم یک نوجوان
اعتماد به نفس ویژگی مهمی در زندگی هر فرد است، به ویژه در دوران نوجوانی که هویت افراد در حال شکل گیری است. اعتماد به نفس به نوجوانان کمک میکند تا بهتر با چالش‌های این دوره کنار بیایند. سبک زندگی سالم می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس نوجوانان نیز کمک کند. این امر از طریق چند مکانیسم صورت می‌گیرد:
- توجه به سلامت روانی: آموزش مهارت‌های مدیریت استرس و احساسات، به نوجوان کمک میکند تا با چالش‌های روزمره بهتر برخورد کند. این کار باعث افزایش اعتماد به نفس و ایجاد تعادل در زندگی میشود.
- احساس کنترل: نوجوانانی که سبک زندگی سالمی دارند، احساس می‌کنند که کنترل بیشتری بر زندگی خود دارند. آنها می‌دانند که برای سلامتی خود چه کاری می‌توانند انجام دهند و این به آنها احساس قدرت و توانایی می‌دهد.
- احساس شایستگی: نوجوانانی که سبک زندگی سالمی دارند، احساس می‌کنند که شایستگی زیادی دارند. آنها می‌دانند که برای مراقبت از خود تلاش می‌کنند و این به آنها احساس ارزشمندی می‌دهد.
- احساس رضایت: نوجوانانی که سبک زندگی سالمی دارند، معمولاً شادتر هستند. آنها احساس می‌کنند که زندگی خوبی دارند و این به آنها احساس رضایت و خوشبختی می‌دهد.
راهکارهایی برای ایجاد سبک زندگی سالم برای نوجوانان
راهکارهای مختلفی برای کمک به نوجوانان در ایجاد و حفظ سبک زندگی سالم وجود دارد:
- آموزش مستقیم در مورد اصول تغذیه سالم، فواید فعالیت بدنی، مدیریت زمان و استرس، پیشگیری از اعتیاد و سایر موارد مرتبط
- الگوسازی عملی از سوی والدین، مربیان و سایر افراد مؤثر، مثلاً مصرف میان وعده‌های سالم یا ورزش کردن
- ایجاد محیطی حمایت کننده در خانه و مدرسه که انتخاب‌های سالم را تسهیل کند، مانند در دسترس بودن غذاهای سالم
- تشویق به انجام فعالیت‌های سالم در اوقات فراغت مانند ورزش و هنر
- برنامه ریزی برای خواب کافی و مرتب
- ارائه آموزش‌های لازم به خانواده‌ها در مورد نیازها و چالش‌های دوران بلوغ
- در دسترس بودن مشاوران تغذیه و روانشناس برای نوجوانان
ایجاد سبک زندگی سالم برای نوجوانان نیازمند تلاش و اراده است. والدین و سایر بزرگسالان می‌توانند با حمایت و راهنمایی نوجوانان، به آنها در ایجاد این سبک زندگی کمک کنند. در اینجا چند راهکار برای کمک به نوجوانان برای ایجاد سبک زندگی سالم آورده شده است:
- با نوجوانان خود در مورد اهمیت سبک زندگی سالم صحبت کنید. به آنها توضیح دهید که چگونه سبک زندگی سالم می‌تواند به سلامت جسمی و روانی آنها کمک کند.
- به آنها کمک کنید تا عادات سالم را در زندگی خود ایجاد کنند.به عنوان مثال، می‌توانید به آنها کمک کنید تا برنامه خواب منظمی داشته باشند، از یک رژیم غذایی سالم پیروی کنند و به طور منظم ورزش کنند.
- از نوجوانان خود حمایت کنید و به آنها انگیزه دهید. نشان دهید که برای آنها اهمیت قائل هستید و می‌خواهید که سالم باشند.
با کمک و حمایت والدین و سایر بزرگسالان، نوجوانان می‌توانند سبک زندگی سالمی را ایجاد کنند تا زندگی سالم و شادتری داشته باشند. موسسه روانشناسی وفور با برگزاری دوره مهارت های زندگی سالم نوجوانان در این مسیر می‌تواند سبک زندگی سالم در نوجوانان را تقویت کنند.
نگارنده:
آقای انصار خوگر کارشناس ارشد سلامت روان
ویراستار علمی:
خانم گلاره صابر مجیدی، رواندرمانگر و کاندیدای دکتری تخصصی روانشناسی
راه‌های تماس با ما:
