سواد چیست؟ تعریف سواد از نظر یونسکو
در اینجا می‌خواهیم در رابطه با اینکه سواد چیست و تعریف سواد از نظر یونسکو صحبت کنیم. تعریف چهارم آن، همان وفور است
سواد چیست؟ آیا معنی جدید سواد را می‌دانیم؟
در عصری که تکنولوژی در حوزه اطلاعات و ارتباطات، لحظه به لحظه در حال تغییر و پیشرفت است، کماکان برخی از ما انسان‌ها اسیر قالب‌های ناکارآمد ذهنیمان هستیم و به همین دلیل گاهی احساس درماندگی می‌کنیم و کم میاوریم.
چنانچه در مسیر پیشرفت و آگاهی هستیم یا آرزوی آن را داریم، گاهی لازم است دانسته هایمان را زیر سوال ببریم و ببینیم آیا همه آنچه که تاکنون آموختیم و به آن باور داریم، امروز هم برایمان کار‌آمد است؟ یا مثل کفش‌های زیبایی که در کودکی مشتاقانه به پا می‌کردیم، امروز برایمان تنگ شده و پایمان را می‌زند و بلای جانمان شده است.
توجه کرده‌اید گوشی موبایل و رایانه ای که بیست سال قبل جزو جدیدترین و محبوب‌ترین تکنولوژی روز دنیا محسوب می‌شدند، امروزه دیگر پاسخگوی نیازهای ما نیستند و حتی از رده خارج شده‌اند؟ پس چطور انتظار داریم همه تفکرات و باورهای قدیمی که داریم، امروز چراغ راه ما باشند؟
تعریف سواد از نظر یونسکو
موضوعی که می‌خواهم راجع به آن صحبت کنم، برای خودم بسیار تکان دهنده و قابل تامل بود. افراد زیادی، سواد را فقط توانایی خواندن و نوشتن می‌دانند. برخی هم به تعریفی که یونسکو از سواد حدود دو دهه قبل ارائه داد، اکتفا کرده‌اند. طبق این تعریف، باسواد کسی است که به یک زبان خارجی بتواند صحبت کند و مهارت استفاده از رایانه را داشته باشد.
جالب اینجاست که همگام با تغییرات لحظه به لحظه دنیای مدرن، یونسکو هم تعریف سواد را به گونه ای تغییر داد تا انسان‌ها از قافله پر‌شتاب تغییرات لحظه‌ایِ دنیا، جا نمانند و بتوانند خودشان را با این نوآوری‌ها همسو کنند.
در ادامه به‌جاست به تعریف‌های مختلف سواد از نظر یونسکو بپردازیم تا به آخرین تعریف سواد از نگاه این سازمان جهانی برسیم؛ شاید که چراغ راهی باشد برای انسان گمشده امروز
تعریف‌های مختلف سواد از نظر یونسکو
در ادامه به تعاریف مختلف سواد از نظر یونسکو میپردازیم
تعریف اول سواد: توانایی خواندن و نوشتن
طبق اولین تعریفِ سواد در اوایل قرن بیستم، فردی که صرفا توانایی خواندن و نوشتن زبان مادری خود را داشته باشد، با سواد محسوب می‌شود.
تعریف دوم سواد: اضافه شدن یاد‌گیری رایانه و یک زبان خارجی
طبق دومین تعریف سواد از نظر یونسکو در اواخر قرن بیستم، فردی که توانایی خواندن و نوشتن و مهارت استفاده از رایانه را داشته باشد و بتواند به یک زبان خارجی صحبت کند، باسواد محسوب می‌شود.
تعریف سوم سواد: اضافه شدن دوازده نوع سواد
سازمان ملل در دهه دوم قرن ۲۱، باز هم مفهوم سواد را تغییرداد. در این تعریف کلا ماهیت سواد تغییر یافت و داشتن سلسله‌ای از توانایی‌ها و مهارت‌ها، مصداق باسواد بودن قرار گرفت. بدین ترتیب صرفا داشتن مدرک تحصیلی و مدارج عالی دانشگاهی، دلیل بر باسوادی فرد نیست.
این سواد‌های دوازده گانه عبارتند از:
- سواد عاطفی: توانایی برقرای ارتباط عاطفی با خانواده و دوستان.
- سواد ارتباطی: توانایی برقراری ارتباط مناسب با دیگران و دانستن آداب اجتماعی.
- سواد مالی: توانایی مدیریت مالی خانواده، روش‌های پس‌انداز و توازن دخل و خرج.
- سواد رسانه‌ای: قدرت تشخیص رسانه معتبر از غیرمعتبر.
- سواد تربیتی: توانایی تربیت فرزندان.
- سواد رایانه‌ای: داشتن مهارت‌های استفاده از رایانه.
- سواد سلامتی: دانستن اطلاعات مهم درباره تغذیه سالم و کنترل بیماری‌ها.
- سواد نژادی و قومی: شناخت نژادها و قومیت‌ها به منظوراحترام به آن‌ها و تبعیض نگذاشتن.
- سواد بوم شناختی: دانش حفاظت از محیط زیست.
- سواد تحلیلی: توانایی شناخت، ارزیابی و تحلیل نظریه‌های مختلف و ارائه استدلال‌های منطقی بدون تعصب و پیش فرض.
- سواد انرژی: توانایی مدیریت مصرف انرژی و سوخت.
- سواد علمی: توانایی حل مسئله با استفاده از راهکارهای علمی و عقلانی مناسب، علاوه بر سواد دانشگاهی.
چهارمین و جدیدترین تعریف سواد: علم با عمل معنا می‌شود
به تازگی یونسکو تعریف جدیدی از سواد ارائه داده است. در این تعریف جدید، توانایی ایجاد تغییر با کمک دانسته‌ها، ملاک با سوادی قرار گرفته است. یعنی فردی که بتواند با استفاده از دانش و آموخته‌هایش، تغییری در زندگی خود ایجاد کند، با سواد محسوب می‌شود.
در واقع، این تعریف مکمل تعریف قبلی است؛ چراکه، صرفا دانستن یک موضوع به معنای عمل به آن نیست. چنانچه مهارت‌ها و دانش آموخته شده باعث ایجاد تغییر معنادار در زندگی شود، می‌توان گفت این فرد، انسانی با سواد است.
همین‌طور که تعریف چهارم سواد را می‌خوانم، صدایی آشنا در گوشم نجوا می‌کند که آیا این همان کلامی نیست که بارها در وفور شنیده‌ای؟ کمی که فکر می‌کنم، متوجه می‌شوم به دفعات از دکتر امیر منشی شنیده‌ام که “اگر نتوانید این آموزش‌ها را زندگی کنید، با دانستن آن‌ها فقط بارتان را سنگین‌ترکرده‌اید.”
در انتها با گریزی به ادبیات شیرین پارسی این موضوع را به پایان می‌برم؛ یادتان هست سعدی در گلستان گفته بود:
“دو کس رنج بیهوده بردند و سعی بی فایده کردند: یکی آن که اندوخت و نخورد، و دیگری آن که آموخت و نکرد”. حالا این کلام سعدی بیشتر به جانم می‌نشیند و با تمام وجود متوجه می‌شوم؛ امروزه سواد به این معناست که بتوانیم با استفاده از دانسته‌هایمان تغییری در زندگیمان به وجود بیاوریم.
نگارنده:
خانم الهام قنبری، روان درمانگر و کارشناس ارشد روانشناس
راه‌های تماس با ما:
