مهارت های زندگی به کودکان
شاید بهتر باشد اینگونه آغاز کنیم که مهمترین بحث در پروسه یادگیری کودکان از بدو تولد تا رسیدن به دوران نوجوانی و جوانی، به دست آوردن آگاهی های لازم برای چگونه زیستن و مدیریت موقعیت های زندگی است. رویدادی که در برهه کنونی جامعه به دلیل مداخلات دیر هنگام خانواده ها تا حد زیادی با تاخیر اتفاق می افتد. والدین باید بدانند برای اینکه فرزندشان در آینده فردی مستقل و موفق باشد، باید اجازه دهند اتفاقات مختلف را تجربه کند و به دنبال حل مسئله باشد. باید تاکید کنیم آموزش مهارت های زندگی برای کودکان خیلی مهمتر از یادگیری دروس پایه مدرسه و آموزش خواندن و نوشتن است.
مهارت های زندگی گنجینه هایی هستند که به افراد برای مستقل و توانمند شدن در مواجهه با مسائل زندگی و مدیریت بحران ها کمک می کنند. در ادامه قصد داریم بیشتر این مورد را واشکافی کنیم.
اهمیت فراگیری مهارت های زندگی برای کودکان
در چند سال اخیر شاهد هستیم که تقابل مخرب و فزاینده ای بین مهارت های زندگی برای کودکان در محیط واقعی و فراگیری مهارت های دیجیتال گوشی های هوشمند و رایانه ها در گرفته است. در حالی که مهارت های فنی آشنایی با فضای مجازی و دنیای دیجیتال، ضرورت بسیار ناچیزی در مقابل مهارت های خوب زندگی کردن در جهت مستقل و توانمند شدن کودک دارد. مهارت هایی که عمدتا در کانون خانواده آموزش داده می شود و حتی مدرسه نقش چندانی در شکل گیری آن ندارد.
مهارت های زندگی برای کودکان به طور مستقیم با مقوله فرزند پروری در ارتباط است. به این معنا که والدین مهارت هایی کاربردی را به فرزندشان می آموزند. در مرحله بعد با حمایت های دورادور او را در معرض موقعیت های طبیعی زندگی قرار می دهند. هر انسان سالم و سازنده باید به خوبی بداند چگونه در موقعیت های گوناگون از خود و اطرافیان مراقبت کند. مهارت های زندگی و خودیاری به کودک کمک می کند تا ابتدا شاد باشد و در وهله بعدی موفقیت را از دل شرایط پیچیده زندگی بیرون بیاورد.
مهارتهای زندگی کودک به چه معناست؟
شاید از دید هر فرد متخصصی آموزش مهارت های زندگی برای کودکان در حیطه های خاصی مهم و کاربردی محسوب شود. اما به هر حال تعریف اصلی مهارت زندگی داشتن توانایی های ویژه برای زندگی کردن به شکل بهینه و توانایی حل مسائل گوناگون است. این مهارت ها نه تنها برای عبور از چالش های زندگی بلکه برای شناخت بهتر احساسات خود و دیگران و برقراری ارتباط اجتماعی به کار برده می شود. بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت مهارت های زندگی شامل انواع توانمندی ها و رفتارهای مثبت و سازنده برای عملکرد درست در شرایط مختلف است.
بسیار مهم است که کودک ما از همان ابتدا مهارت حل مسئله و مدیریت کردن بحران های پیش بینی نشده را بیاموزد. همانطور که به خوبی در طی زندگی متوجه شده ایم ضعف های ما بحران های مختلفی در مراحل زندگی برایمان به بار می آورند. از سوی دیگر به دلیل ضعف هایمان، گاهی نمی توانیم از موقعیت های مناسب به طور بهینه به نفع خود استفاده کنیم. هر چند بسیاری از مهارت های ریز را در برخورد با مشکلات می آموزیم، اما لازم است ابتدا با راه و روش صحیح زندگی به طور دقیق آشنا شویم.
مزیت بزرگ آموزش مهارت های زندگی برای کودکان، این است که از زمان درستی راه و روش زندگی را بر لوح سفید شناخت های ذهنی و رفتاری آنها ثبت می کنیم تا آینده باکیفیتی را تجربه کنند.
چرا مهارت های زندگی برای کودکان ضروری هستند؟
اغلب والدین پیشرفت های فرزندانشان را در میزان هوش یا IQ می بینند. اینجاست که اهمیت آموزش مهارت های زندگی کودک و هوش هیجانی نادیده گرفته می شود. هر دوره ای از زندگی کودک نیاز به یادگیری های اختصاصی دارد. مزید بر اینکه در دنیای مدرن امروزی که شرایط پیرامون ما، لحظه به لحظه در حال تغییر است؛ باید روی افزایش مهارت های جدید در کودک و انعطاف پذیری او تمرکز کنیم. تاکید می کنیم که کودک، تنها به اتکای هوش خود و بدون کسب مهارت های به روز شده کاری از پیش نمی برد.
احساسات، بازخوردها، باورها، رفتارهای ناسالم اطرافیان، موقعیت های بحران زا و صدها فاکتور ریز و درشت دیگر تاثیرات عمیقی در بزرگسالی کودک خواهند گذاشت. پس لازمه داشتن زندگی شاد و سالم در بزرگسالی، دوران کودکی پربار همراه با آموزش های اصولی و کارآمد مهارت های زندگی و تمرین این مهارت ها در موقعیت های طبیعی است.
شما می‌توانید برای آشنایی با دوره های مهارت زندگی کودک از بدو تولد تا ۱۲ سال در مجموعه روانشناسی وفور بر روی لینک کلیک کنید
آموزش مهارت های زندگی به کودک به چه صورت می باشد؟
هر کودک در تمام مراحل رشد و پرورش به فراگیری مهارت های پایه ای زندگی برای سازگاری بیشتر با محیط و اشخاص نیاز دارد. احتمالا این سوال برای شما هم مطرح می شود که چه مهارت هایی برای کودک لازم است؟
مفهوم آموزش مهارت های زندگی برای کودکان درست از سال ۱۹۷۹ توسط دکتر گیلبرت بوتوین توصیف شد. این ساختار که قرار بود برای آموزش کودکان به کار گرفته شود، بسیار مورد توجه متخصصان روانشناسی قرار گرفت. این آموزش ها شامل مهارت های کلیدی زیر بود که کودکان باید فرا می گرفتند.
- آشنایی و شناخت کامل اندام های جنسی
- آموزش مهارت “نه” گفتن
- توانمندی در برقراری ارتباط اجتماعی موثر
- قانونمند بودن
- مواجهه با موقعیت های استرس زا
- شناخت خود
شناخت اندام های جنسی
کودک شما در هر سنی که باشد باید او را با سطح مناسبی از یادگیری های جنسی مجهز کنید. اما این آموزش ها در سنین پایین تر بیشترین تاثیر را در شکل گیری مهارت ها دارند. کودک در ۵ سالگی باید کاملا عضو خصوصی بدن خود را بشناسد و مهارت های خودمراقبتی را یاد گرفته باشد. اینکه اشخاص ناشناس (به غیر از پدر و مادر) حق ندارند اندام خصوصی او را لمس کنند. در صورتی که با موقعیت خطرزایی روبرو شد، باید نزدیکان مورد اعتمادش را بدون نگرانی در جریان بگذارد.
کودک با سپری کردن این مرحله وارد ۶ تا ۹ سالگی می شود؛ که باید تفاوت جنس ها را بشناسد و آگاهی های بیشتری در این خصوص کسب کند. پروسه بعدی آگاهی بخشی بازه ۹ تا ۱۳ سال است که کودک وارد مرحله بلوغ می شود و باید نسبت به مراحل تکاملی بلوغ و تولد اطلاع داشته باشد. مهم تر اینکه از خطرات سوء استفاده های جنسی جدی تر در این برهه آگاهی کامل پیدا کند. ناگفته نماند شکل گیری رفتارهای جنسی در هر مرحله از رشد کودک حساسیت خاص خود را دارد. در صورت مشاهده هر گونه رفتار مشکوک و خارج از عرف از کودک، نباید به هیچ عنوان واکنش پرخاشگرانه نشان دهید. مسلما ریشه این رفتارها کنجکاوی است. بهتر بازخورد این است که با آگاهی دادن در مورد رفتار مناسب جنسی، کودک را از انحراف به سمت رفتارهای جنسی پرخطر دور کنید.
آموزش مهارت “نه” گفتن
برای تربیت فرزندی با عزت نفس بالا و مستقل که برخورد عاقلانه ای در مواجهه با شرایط دشوار نشان می دهد، در وهله اول فراگیری مهارت های زندگی کودک، باید مهارت “نه” گفتن را خیلی دقیق به او بیاموزید. در صورتی که فرزندمان از همان کودکی مثلا مرحله پیش دبستانی نتواند خواسته ها و نیازهایش را مطالبه کند و در مقابل درخواست های دیگران نظرش را اعلام کند، در بزرگسالی شخصیت متزلزلی را پیش رو خواهد داشت.
عده زیادی از روانشناسان بر این باورند که دو سالگی بهترین سن برای آموزش مهارت نه گفتن به کودک است. کودک شما در این مرحله می آموزد که ضمن احترام به اطرافیان، مخالفتش را با آن موضوع قاطعانه و با احترام اعلام کند. پرورش توانمندی پاسخ به درخواست های نامعقول نه تنها به کودک شخصیت قوی می دهد، بلکه اعتماد به نفسش را تقویت می کند. در این پروسه لازم است ضمن برقراری ارتباط صمیمانه با کودک، حس امنیت را در او بیشتر کنید. او باید بداند در هر شرایطی و بدون هیچ شرطی حامی اش هستید. حتی اگر اشتباه رفتاری از او سر بزند حمایت و محبت شما نسبت به او قطع نمی شود.
شکل گیری ارتباط اجتماعی از مهارت های زندگی کودک
لازم است که کودک در گام های اول اجتماعی شدن، سازگاری با هر خلق و خو و توانایی حل مسئله داشته باشد. فرزند ما نباید تصور کند تنها با کودکانی که اخلاق و رفتاری مطابق علایق خودش دارند، می تواند ارتباط بگیرد. برای پرورش کودکانی سازگار و انتقاد پذیر لازم است در کنار تربیت به سبک خانواده، کتاب های متنوعی در این حوزه برای کودک تهیه شود. او به مرور از طریق آموزه های کتاب یاد می گیرد که باید گوش کردن فعالانه را تمرین کند. به خواسته ها، نیازها و باورهای دیگران احترام بگذارد و با پذیرش آنها تعاملی مثبت برقرار کند.
قانونمندی
درک مقوله قانونمندی در فراگیری مهارت های زندگی برای کودکان کمی دشوار است. اما اگر این آموزش ها از طریق بازی و قصه انجام شود تاثیر آن چندین برابر می شود. در این روند می توانید به کودک توضیح دهید که در صورت عدم رعایت قانون در هر محیط انتظار چه مشکلاتی را داریم. بخشی از فرایند قانونمندی از طریق سبک زندگی و فرهنگ خانواده به کودک منتقل می شود. پس اگر قانونمندی را رعایت کنید کودک از شما الگوبرداری می کند.
مواجهه با موقعیت های استرس زا
شناسایی عوامل محرک و استرس زا برای کودکان و آموزش شیوه برخورد با این نوع احساسات، یکی از اولویت های بزرگ برای ورود به زندگی اجتماعی است. به همین دلیل مهارت کنترل استرس یکی از مهمترین مهارت های زندگی برای کودکان است. طبیعی است که کودک از همان سنین خردسالی ناکامی و شکست را تجربه می کند. مثلا بارها زمین می خورد و بر می خیزد، با درخواست دوستی اش مخالفت می شود، در جمع همسالان مسخره می شود. در این موقعیت ها لازم است به کودک بیاموزیم نباید ناامید شود و به تلاشش برای رسیدن به خواسته ها و نیازهای هدفمند ادامه دهد.
شروع فراگیری مهارت های زندگی کودک با شناخت خود
تمام مواردی که عنوان شد از مهمترین اولویت های یادگیری مهارت های زندگی برای کودکان هستند. اما پیش از هر چیز لازم است کودک را به نوع علایق، احساسات و نقاط ضعف و قوتش آگاه کنید. ممکن است به دلیل ناپختگی درک نادرستی از خودش داشته باشد و انتظاراتش از دیگران تحت تاثیر این بی تجربگی قرار بگیرد و دچار سردرگمی و گوشه گیری یا اعتماد به نفس کاذب شود. یکی از اتفاقات پرتکرار در کودکان این است که با وجود هوش بالا توانمندی های خود را بیش از اندازه تصور می کنند. به همین دلیل انتظار دارند بدون تلاش به نتایج دلخواهشان برسند.
با آموزش مهارت های زندگی کودک او را نسبت به عصبانیت و خشم ناگهانی آگاه کرده و به کنترل پرخاشگری هایش تشویق می کنید تا با خود کنترلی بحران های زندگی اش را مدیریت کند. مهمتر اینکه نحوه تصمیم گیری در شرایط سخت را یاد می گیرد. او می آموزد احساسات صرفا پاسخ هایی بیولوژیک و ناپایدار هستند و او می تواند با مهار احساسات افراطی بر آنها غلبه کند.
ویراستار علمی:
آقای آرش وزیری، روان درمانگر و دانشجوی دکتری روانشناسی سلامت
راه های تماس با ما:
